Mahsuldor qatlamlarni ochish va

10.1-rasm. Yer usti va quduq usti jihozlari. 
1-sementlovchi agregat; 2-ko‗pik shaklli suyuqliklarni uzatuvchi tizim; 3-ejektor; 4-monometr; 
5,6,7,8,13,15-qulfak; 9-bekitgich; 10-ko‗pik tashlash; 11-yiguvchi idish; 12-neft koni kollektori; 
14-ishlatish tizmasi; 16-ko‗pik uzatma; 17-ejektorni teskari klapani; 18-havo uzatma; 19-
kompressor. 
Ejektorli qoplama shunday tugallanadiki bunda teskari klapanning yoni qisqa 
quvurda yuqoridan pastga qarab yo‗naltirilgan bo‗ladi. 

---

371
Burg‗ilash qurilmasining kompressoridan foydalanilganda ejektorga siqilgan 
havo ichki diametri 25 mm dan kichik bo‗lmagan rezina shlang yoki NKQ bilan 
tezda ochiladigan quvur uzatma yordamida uzatiladi.
Ko‗pik shaklli suyuqlikni ikki fazoda tayyorlash, to‗g‗ridan-to‗g‗ri quduqqa 
suyuqlikni haydab amalga oshirish mumkin. 
Navbatdagi SFM ni porsiyasi sementlash agregatining ulchov idishida suvga 
aralashtirib tayyorlanadi. 
1 m
3
suvga 1 kg-dan 

3 kg gacha sulfanol, OP-3, OP-10 yoki SFM qo‗shish 
mumkin. 
Ejektorlardan foydalanib ko‗piklar yordamida qatlamdan oqimni chaqirishda 
quduq tubi zonasidagi bosim qiymatini hosil qilishda (depressiyani) amaldagi 
kompressorlarning parametrlarini tanlash kerak bo‗ladi. 
Ko‗chma kompressorlarning qisilgan gazidan manba sifatida foydalanilganda 
P
q.t.
qatlamdagi bosimning kattaligi bog‗liq holda ko‗piklarni to‗liq siklda quvurning 
orqa fazosi quduqning ustiga chiqib kelguncha yoki qisman o‗zini haydab oqib 
chiqishi amalga oshiriladi. Eng so‗ngi holatda ko‗piklar quvur oraliqlariga NKQ-ni 
tizmasini boshmoqiga etguncha kerakli chuqurlikkacha haydaladi. 
Haydash jarayonining ikkala holatlarida ham ko‗piklarni ejektorga uzatishda 
ko‗pik hosil qiluvchi suyuqlikning qatlamdagi 
P
q.t
.
bosimining boshlang‗ich 
qiymatini oldindan ta‘minlash uchun doimiy aeratsiyalash ko‗rsatkichidan 
foydalaniladi. 
Ko‗chma kompressor qurilmalaridan foydalanilganda 
P
s
suyuqlikning bosimini 
tanlashda quduqqa tushiriladigan lift quduqlarini tushirish chuqurligini 
P
q.t.
qatlam 
bosimi bilan ta‘minlashda uning aearatsiyalanish darajasi aniqlanadi, undan keyin esa 
nomogramma bo‗yicha topilgan aeratsiya darajasiga bog‗liq holda kompressorning 
turiga muvofiq 
P
s
 
suyuqlik bosimi aniqlanadi. Agarda (10.1-rasm) nomogramma 
bo‗yicha topilgan aeratsiyasi darajasi kompressor jihozini katta bo‗lmagan 
qiymatdagi bosimini ta‘minlay olmasa, u holda ko‗piklarni quduqqa qisman sikl bilan 
haydash amalga oshiriladi. 

---

NKQ, yer usti jihozlari, kompressor bilan ejektorni o‗ralmasi va sementlash 
agregatlari bilan quvur uzatmasi yer usti jihozlari quduqqa tushirilgandan so‗ng 
gidravlik usulda 25 MPa gacha bosimda opressovka qilinadi. Bunda oldindan 
ejektorning qisqa quvurchasidan havo uzatgich ajratib qo‗yiladi. 
Otma havo uzatmasi havo haydash usulida kompressorning maksimal ishchi 
bosimiga opresovka qilinadi, undan keyin esa (15, 6, 7) qulfaklar ochiladi va (8, 5, 
13) qulfaklar esa yopiladi (7.5-rasm). 
Sementlash agregatining nasosi yordamida ko‗piksimon suyuqlik ejektorga 
uzatiladi. Burg‗ilash qurilmasining kompressoridan yoki ko‗chma kompressor 
qurilmasidan foydalanib quduqqa ko‗piksimon suyuqlik haydash jarayonida bosim 
berish to‗g‗risidagi ma‘lumotlar esa yuqorida keltirilgan. 
Bundan so‗ng esa kompressordan ejektorga havo uzatiladi. Burg‗ilash 
qurilmasining kompressoridan foydalanilganda ejektorga kirishdagi havoning bosimi 
0,7 MPa-dan 0,8 MPa chegarasigacha bo‗ladi. Ko‗chma kompressor qurilmasidan 
foydalanilganda ejektorga kirishdagi bosimi quduqqa ko‗pikni haydashni 
boshlanishida ixtiyoriy holda 1-2 MPa va eng so‗nggida esa 2-6 MPa bo‗ladi. Havo 
bosimini ko‗rsatilgan qiymati suyuqlikning haydash bosimini kattaligidan va 
kompressorning turidan aniqlanadi. 
Hisobiy hajmdagi ko‗pik bilan quduq to‗ldirilgandan keyin quduqni ko‗pik 
bilan yuvishda (15) qulfak bekitiladi, (8) qulfak ochiladi va ko‗piklarni quvur uzatma 
(10) orqali ko‗pikni 1,5 soat davomida yig‗uvchi idishga o‗zi oqib chiqishi amalga 
oshiriladi. 
Neft va gaz oqimini quvurning orqa fazosidan kirib kelishi kuzatilsa, qulfak 
yopiladi (6) va quvur orqasi fazasidan ko‗pik siqib chiqarilgandan keyin qulfak (8) 
yopiladi, quvur uzatma (10) ajratiladi, uning o‗rniga quduq ustiga qo‗shish uchun 
bekitgich (9) o‗rnatiladi va qulfaklar (6, 7, 13) ochiladi, quduqning mahsuloti 
kollektorga yo‗naltiriladi. Ko‗chma kompressordan foydalanilganda 1,5 soat 
davomida ko‗pikni oqib chiqishi davomida neft yoki gazning oqimi bo‗lmaganda, 
ko‗pikni to‗liq o‗zi oqib chiqishi davom ettiriladi. 

---

373
Burg‗ilash qurilmasining kompressordan foydalanilgan sharoitda quduqqa 
birinchi sikldagi ko‗pik haydaladi, 1,5 soat davomida o‗zi oqib chiqishi amalga 
oshirilganda neft yoki gaz oqimi paydo bo‗lmasa, u holda ikkinchi sikl haydash 
tugallanadi va ko‗pikni o‗zi oqib chiqishi kutiladi. 
Agarda oqim olinmasa, u holda quvurdagi qulfak va quvur orqa tarafidagi 
qulfaklar ochiq holda qoldiriladi quduqqa oqimni kelishi 36 saot davomida kutiladi. 
Agarda ko‗pik bilan qaytadan yuvish natija bermasa, quduqning tubi zonasida 
oqimni jadallashtirish uchun boshqa usullardagi ta‘mir etish qo‗llaniladi. 
Quduqdan oqimni chaqirish bosh muhandis va bosh geologining tasdiqlangan 
rejasi asosida olib boriladi. Quduqlarni o‗zlashtirish jarayonida ishlarni ta‘minlashda 
xodimlar va muhandislar to‗g‗ri olib borish qoidalari bo‗yicha o‗qitiladi.
Ishlab chiqarish xodimlarining har bir smenasi har bir operatsiyani aniq amalga 
oshirishda xavfsizlik choralari ko‗rsatmasidan o‗tkaziladi. 
Quduqning zonasida mexanikalarni joylashtirishda shamolning yo‗nalishi 
hisobga olinadi. 
Ob‘ektlarning oraliqlari orasidagi masofa quyidagicha bo‗ladi. 
-ko‗chma texnikadan quduqning ustigacha va qabul sig‗imigacha bo‗lgan 
masofa – 25 metrdan kichik emas; 
-kompressordan boshqa agregatlargacha bo‗lgan masofa – 10 metrdan kichik; 
-maishiy hujradan quduqning ustigacha bo‗lgan masofa – minoraning 
balandligidan 10 metr katta bo‗ladi. 
Havo uzatish uchun yon tomondagi qisqa quvurchada germetik bo‗lmagan 
teskari klapanda yoki teskari klapansiz ejektor bilan ishlash taqiqlanadi. Agarda havo 
harorati manfiy bo‗lganda ko‗piksimon suyuqlikni isitishda isituvchi jihozlar 
qo‗llaniladi. Havo uzatma yig‗ilgandan keyin diametri 5 mm-li po‗lat tros bilan 
xavfsizligi ta‘minlanadi. Tros havo uzatmaga qisqich yordamida mahkamlanadi va 
undan 200 mm masofada joylashtiriladi. Trosning ikkinchi uchi barqaror 
(qo‗zg‗almaydigan) yakorga mahkamlanadi. 
Quduqdan to qabul sig‗imigacha bo‗lgan otma chizig‗i ichki diametri 50 
mmdan kichik bo‗lmagan NKQlaridan yig‗iladi, quduqni yoniga esa yaqin ishonchli 

---

mahkamlanadi, burilish joylari va qabul sig‗imida qisqichlar yoki barqaror yakor 
yordamida mahkamlanadi. 
O‗ramlarni opressovka qilishda hamma odamlar xavfli zonadan tashqariga 
chiqariladi. Oqimni chaqirishning hamma jarayonlarida quduqning ustidan va 
to‗plovchi sig‗imdan 25 metrdan kichik oraliqdagi masofa ishlarni olib borish 
taqiqlanadi. 
Ko‗p tarmoqli burg‗ilashda guruhli o‗zlashtiriladigan quduqlarga havo 
uzatuvchilar 
kollektorlarni 
o‗rashdan oldin amalga oshirish maqsadiga 
muvofiqdir.havo uzatmaning uchi quduqlar guruhining markaziga keltiriladi va 
bekituvchi qulfak bilan jihozlanadi. Ejektorning umumiy ko‗rinishi 12,35-rasmda 
keltirilgan. Ikki fazali ko‗piklar uchun ko‗piksimon suyuqliklarni tayyorlash 
ko‗piklarni quduqqa haydash jarayonida to‗g‗ridan to‗g‗ri amalga oshirilishi 
mumkin. 
Ko‗piklardan foydalanib qatlamdan oqimni chaqirishning texnologik 
parametrlari mavjud bo‗lgan kompressor jihozlar yordamida quduq tubidagi bosim 
kattaligini talab qilingan qiymatidan kelib chiqib tanlanadi. Quduq tubi bosimini 
pasaytirishni kerakli qiymati quduq qurilishining geologik texnik sharoitlaridan va 
ishlatish tizmasining tashqi bosim ta‘sirida pachoqlanishining ruxsat etilgan 
mustahkamligidan kelib chiqib aniqlanadi.