Mahsuldor qatlamlarni ochish va

 
 
9.4-rasm. 
Quduqdagi 
ikki 
suyuqlik 
chegarasining
 ajratilgan sxemasi. 
bu yerda: ekssentrisit:
n
v
m
d
D
d
е


1

(9.12) 
bunda: 
d
m
– NKQ-ning muftasini tashqi diametri;
d
n
 
– NKQ-ning tashqi diametri;
D
v
– tizmaning ichki diametri.

---

359
Bundan tashqari oqim halqa orqali o‗tganligi uchun (
a
1
) formulaga 
aniqlashtiruvchi Devisning tuzatmasi kiritiladi. 
1
,
0
1








н
v
v
d
D
D

(9.13) 
Tuzatma hisobga olinganda


n
v
d
D
g
а




2
2
1
1




(9.14) 
λ
1
- ρ
2
, 
va
μ
2
suyuqlikning ishqalanish koeffitsienti bo‗lib, Re parametriga 
bog‗liq.
Bir nechta formulalar tavsiya qilinadi. λ(Re) laminar oqim uchun Re < 1200.
Re
54


(9.15) 
o‗tish va turbulent oqim rejimlari 1200 < Re <50000 va diametrlari 6 mm-dan 100 
mm-gacha bo‗lsa,
 
21
,
0
Re
2365
,
0


(9.16) 
Shunday qilib halqa oralig‗i fazosi uchun R>1200 bo‗lganda ishqalanish 
koeffitsienti quyidagicha yoziladi. 


21
,
0
2
2
1
2365
,
0












n
v
d
D
(9.17) 
Tezlik 

nasos agregatining uzatish kattaligi orqali yoziladi.


2
2
n
v
d
D
Lq
F
q





(9.18) 

-ni aniqlagandan keyin halqa oralig‗i uchun Re sonini aniqlaymiz.


2
2
Re



n
v
d
D


(9.19) 
Oqim rejimi aniqlangandan keyin e (9.12) ekssentrisitenti va ξ (9.11) tuzatish 
koeffitsientlarini aniqlaymiz.
Formuladan (9.13) χ ni aniqlab undan keyin esa 
a
1
-ni (9.14) aniqlaymiz. (9.7) 
formuladan har qanday χ qiymat uchun 
P
x
bosim yo‗qotilishini aniqlaymiz. Hisob 

---

uchun va qurilgan grafik 
P
n
(x) uchun 
x
ga 
0
dan 
L
– oralig‗igacha 3, 4, 5 ta qiymat 
berib aniqlash yetarli bo‗ladi.
Halqa oralig‗idagi 
L – x
masofada quduqda suyuqlik harakatlanadi (gilli eritma 
yoki suv 
ρ
1
, μ
1
). Bu uchastka uchun ham yuqoridagiga o‗xshash formulani 
qo‗llaymiz.


n
v
d
D
g
а




2
2
2
2




, (9.20) 
bu yerda, 


21
,
0
1
1
2
2365
,
0












n
v
d
D
(9.21) 
λ
2
 
(9.21) va 
a
2
(9.20) bilgan holda, 
P
L-X
– quduq suyuqligi bo‗lgan 
uchastkadagi halqa oralig‗idagi bosimni yo‗qotilishini (9.8) formuladan aniqlaymiz. 
Buning uchun χ ga 0 dan 
L
oralig‗ida 4-5 ta qiymat beramiz.
P
L
– bosim yo‗qotilishi qiymati 
χ
– ning har qanday qiymatlar uchun 0 dan L 
oralig‗ida birinchi pog‗ona uchun o‗zgarmas. U (9.9) formula bo‗yicha aniqlanadi. 
P
L
ishqalanishga yo‗qotilish NKQ da qaysiki birinchi bosqich davomida quduq 
suyuqligi oqadi, 
a
3
– aylana shaklidagi oqim uchun aniqlanadi.
v
к
gd
а
2
2
3
3



(9.22) 
F
q
к


- NKQ-dagi suyuqlikni to‗g‗ri chiziqli oqimi.
21
,
0
1
1
3
2365
,
0













v
к
d
(9.23) 
Shunday qilib nasos agregatini haydash quvvati q-ni bilib, 
O
oralig‗ida 
har xil qiymatlar berib, (7.15) formuladan birinchi bosqich uchun quduq ustidan 
haydash bosimi dinamikasini aniqlash mumkin.
Ikkinchi bosqichda bo‗linish chegarasidan ikki suyuqlik NKQ boshmoqidan 
quduq ustigacha harakatlanadi. Haydovchi suyuqlik bilan to‗ldirilgan (
ρ
2
, μ
2
) halqa 
oralig‗ida ishqalanishga yo‗qotilish o‗zgarmas bo‗ladi, NKQ-da bosimni yo‗qotilishi 

---

361
haydovchi suyuqlik bilan quduqdagi suyuqlikni aralashi natijasida o‗zgaradi. Shuning 
uchun ikkinchi bosqichda 
χ
ni NKQ-ning boshmoqidan olib boramiz.
Bosim balansi tenglamasini xuddi (9.5) formula kabi ifodalaymiz.
x
g
а
Р
х




1
4

(9.24) 
bu yerda: 
a
4
– haydaladigan suyuqlik ustunining (
ρ
2
, μ
2
) 1 metr NKQ-da bosimini 
ishqalanishga yo‗qotilishi. 
n
к
gd
а
2
2
4
4



(9.25) 
21
,
0
2
2
4
2365
,
0













v
к
d
(9.26) 


X
L
g
а
Р
X
L





1
3

L
g
а
Р
L




2
1

Hamma kattaliklar oxirgi ikkita tenglamani yechish uchun kerak bo‗ladi.
 
9.7.
 
Kompressor usulida quduqlarni o„zlashtirish jarayonining hisobi 
 
NKQ-ning boshmog‗ini ruxsat etilgan tushirish chuqurligini (yoki ishga 
qo‗shish muftasini chuqurligini o‗rnatish) aniqlaymiz. Gazni quduqni halqa oralig‗iga 
haydashda kompressordan foydalanish imkoniyati belgilanadi.
Kompressordagi eng katta bosim suyuqlik NKQ-ning boshmog‗ini sathiga 
yetganida paydo bo‗ladi. 
Gazning bosimi 
P
g
, suyuqlikni sathi NKQ-ning boshmog‗ida joylashgandagi 
qiymati 
P
t
ga ya‘ni, NKQ tomonidan ta‘sir qiluvchi suyuqlik ustunining bosimiga 
teng bo‗ladi.
P
g
ni kattaligi kompressor bosimi 
P
k
, gaz ustunining bosimini 
ΔP
L
va halqa 
oralig‗i orqali gazni harakatlanishida ishqalanishga yo‗qotiladigan bosimning 
P
ishq.1
manfiy ishoradagi qiymatiga teng bo‗ladi. 
1
.
ishq
L
к
g
P
P
P
Р




(9.27) 
boshqa tomondan 
2
.
ishq
s
u
T
P
P
P
Р




(9.28) 

---

bu yerda: 
P
u
– yig‗ish tizimidagi quvurni otmasidagi qarshi bosim; 
ΔP
s
– NKQ-da 
gazlangan suyuqlik ustunini gidrostatik bosimi. Bunda quduqning egriligi hisoga 
olingan.


cos





L
g
P
s
s
(9.29) 
bu yerda: 
ρ
s
– quduqdagi suyuqlikning zichligi; 
L
– suyuqlik sathini gaz bilan 
siqishdagi chegaraviy chuqurlik (NKQ-ning boshmog‗ini tushirish chuqurligi); 
β
– 
quduqning egrilanishini o‗rtacha burchagi; 
P
ishq.2
 
– NKQ-da suyuqlikni ishqalanish 
hisobiga bosimni yo‗qotilishi bo‗lib, unga boshmoqdagi bosim ham qo‗shiladi.
Ishqalanishda yo‗qotiladigan (
P
ishq.1
va 
P
ishq.2
) bosim quvurning birlik 
uzunligidagi bosimni yo‗qotilish hosilasi bo‗lib, umumiy uzunlikda quyidagiga teng.
L
а
P
к
ishq

1
.
(9.30) 
L
а
P
ishq
t
2
.

(9.31) 
Quvurlarni gidravlik hisobi bo‗yicha 
a
k
va 
a
t
koeffitsientlar quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi.
g
g
d
D
а
g
к
n
v
о
х
к








2
1
2
.
(9.32) 
g
g
d
а
s
о
х
v
к







2
1
.
t
(9.33) 
bu yerda: 
D
v
– mustahkamlash quvurlar birikmasini ichki diametri;
d
n
, d
v
– NKQ-ni tashqi va ichki diametri;
о
х
.

, 
т

- gazni halqa oralig‗ini fazosida va suyuqlikni NKQ-dagi tezligi;
ρ
g
, ρ
s
– gazning halqa oralig‗idagi va suyuqlikni NKQ-dagi o‗rtacha 
zichligi;
λ
x.o
, λ
q
–
gazni quvur halqa oralig‗idagi va suyuqlikni NKQ-dagi 
ishqalanish koeffitsienti bo‗lib, Reynolds soni orqali aniqlanadi.
Halqa oralig‗i fazosidagi suyuqlik sathini pasayishi tezligi bilan suyuqlikni 
quvurdagi harakatlanish tezligini (
к

) amaldagi bog‗liqligi quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi.
f
F
о
х
к
.



(9.34) 

---

363
bu yerda: 


2
2
4
n
v
d
D
F



- quvurlar oralig‗idagi kesim yuzasi; 
2
4
v
D
f


- NKQ-ning kesim yuzasi.
Shuning uchun


2
2
2
.
v
n
v
о
х
к
d
d
D




(9.35) 
Kompressorning uzatish sarfi 
q
o
va tezliklar oralig‗idagi bog‗lanishni 
aniqlaymiz. Amalda gazning o‗lchov birligi 
q
o
 
m
3
/daq. beriladi, 
P
o
 
va
T
o
standart 
holatiga keltirilgan. 
NKQ-ning boshmoqini quduqning tubigacha tushirish (yuvishda, uchirishda, 
qatlam energiyasidan samarali foydalanishda va x.k.) belgilangan 
L
chuqurlikgacha 
olib boriladi. Bu shartda quduq kompressor usulida o‗zlashtirilganda, kompressordagi 
bosim quyidagi formula yordamida aniqlanadi. 




k
g
s
u
к
а
а
g
P
P
L
Р
Р





t
cos

(9.36) 
Gaz ustunining og‗irlik bosimi quduq ustidan berilayotgan bosim qiymatining 
har 1000 metr oralig‗ining 10-13% ga teng bo‗ladi. Hisoblardan ko‗rinadiki 
a
k
koeffitsient kattaligi juda kichik, shuning uchun uni hisobga olmasak ham bo‗ladi. 
a
t
koeffitsientning kattaligi hisobga olinganda 
L
ning o‗zgarish kattaligi 30-60 metrga 
oshadi.