Mahsuldor qatlamlarni ochish va

3.4.Mahsuldor qatlamlarni gorizontal quduqlar bilan ochish
Gorizontal quduqlarda mahsuldor qatlamlarni ochishda (GQ) tik va qiya-
yo‗naltirilgan quduqlardan farqli ravishda mahsuldor qatlamni gorizontal stvol bilan 
burg‗ilash xususiyatlari hisobga olinadi. 
Mahsuldor uyumlarni gorizontal quduqlar bilan ochishning xususiyatlari: 

---

113
-gorizontal stvolni katta uzunlikda mahsuldor qatlamni yuvish va tushirish-
ko‗tarish operatsiyalari orqali burg‗ilash; 
-ruxsat etilgan silindrga tushish va gorizontal uchastka koridori bo‗yicha 
burg‗ilashning murakkabligi; 
-gorizontal holatda burg‗ilash asboblari joylashganda murakkabliklarning 
paydo bo‗lish ehtimolligi.
Gorizontal quduqlar yordamida mahsuldor qatlamlarni burg‗ilab ochishda 
asosiy masala – burg‗ilash jarayonida gorizontal stvolni loyihaviy trayektoriyasini 
amalga oshirish hisoblanadi. Mahsuldor qatlamni gorizontal stvol bilan ochishning 
boshida ruxsat etilgan silindrga to‗g‗ri kirish hisoblanadi. Silindrga kirish ruxsati 
deganda – gorizontal uchastkaning boshlanishiga kirish hisoblanadi. Silindrning 
diametri – bu konda neftgazli uyumning ishlash sxemasiga mos ravishda qatlamga 
quduqning aylanasiga kirish uchun ruxsat (qiya –yo‗naltirilgan quduqlarda ham 
shunga o‗xshash), silindrning balandligi – mahsuldor qatlam bo‗yicha gorizontal 
uchastkaning o‗tish karidori hisoblanadi.
Gorizontal stvolni katta uzunlikda burg‗ilash jarayonida burg‗ilash quvurlari va 
ishqalanish kuchi ta‘sirida katta yuklanmalarning paydo bo‗lishini hisobga olib 
burg‗iga beriladigan yukni shu sharoitga mos holda hosil qilish kerak. Shuning uchun 
gorizontal stvolning uzunligi 300 m va undan katta uzunlikda burg‗ilanganda 
burg‗ilash qurilmasi quduq ustidagi yuqori uzatma bilan jihozlanadi. 
Gorizontal quduqlar bilan mahsuldor qatlamlarni ochishda quyidagi 
murakkabliklarning paydo bo‗lish ehtimolligi mavjud: 
gorizontal uchastkadan quyqumlarni olib chiqishning murakkabligi sababli 
uning evaziga burg‗ilash asboblarining qisilib qolishi;
ishqalanish kuchining katta qiymatga ega bo‗lganligi uchun burg‗ilash jihozlari 
tez yemiriladi va nosoz holatning kelib chiqish ehtimolligi;
gorizontal stvolda quduq devorining nomustahkamligi tufayli murakkabliklarni 
paydo bo‗lishi;

---

gorizontal stvol suvneft yoki gazneft kontaktlariga tushganda texnologik 
burg‗ilashning buzilishi, uyumning geologik qirqimini loyihaga mos kelmasligi 
tufayli.
Gorizontal quduqlarni burg‗ilashda yuvuvchi suyuqliklarga quyiladigan asosiy 
talablar: 
-quduq stvolini quyqumlardan samarali tozalaydigan hamda burg‗ilash 
asboblarini qisilib qolishini oldini olish ehtimolligi;
-mahsuldor qatlamning kollektorlik xossasini maksimal saqlash;
-quduq stvolining mustahkamligini saqlash;
-burg‗ilash asboblari harakatlanganda ishqalanish kuchlarini kamaytirish.
Mahsuldor qatlamlarni gorizontal quduqlar bilan qatlamni repressiyada
ochishda 
biopolimerli 
eritmalardan 
samarali 
foydalaniladi. 
Biopolimerili 
eritmalarning yutuqlariga mahsuldor qatlamlarni ochishda kollektorlik xossalarini 
maksimal darajada saqlash va yuqori psevdoplastik xossasiga ega ekanligi gorizontal 
stvoldan quyqumlarni olib chiqishni va murakkabliklarni oldini olishni ta‘minlaydi.
Biopolimerli eritmalar laboratoriyada tadqiqotlanganda kern namunalariga 
ta‘sir qilgandan keyin o‗tkazuvchanlik koeffitsiyentining tiklanishi aniqlangan. 
Xuddi, shunga o‗xshash tadqiqot FDES-650Z qurilmasida termobarik sharoitda 
amalga oshirilganda biopolimerli va polimergli-loyli burg‗ilash eritmalari past 
o‗tkazuvchan kern namunalariga ta‘sir qilganda biopolimerli eritmalarning 
afzalliklari tasdiqlangan. Biopolimerli eritma ta‘sir qilgandan keyin kern 
namunasining o‗tkazuvchanligining tiklanishi 87 %, polimergli - loyli eritma ta‘sir 
qilganda – 63%ni tashkil qilgan [13].. 
Biopolimerli eritmalar yordamida yuqori o‗tkazuvchanlikka ega bo‗lgan 
qatlamlar tekshirilganda ham ularning o‗tkazuvchanlik koeffitsiyenti ham 
tiklanganligi tasdiqlangan. 
Sanoatda mahsuldor qatlamlarni gorizontal quduqlar yordamida ochishda 
biopolimerli eritmalardan foydalanilganda mahsuldor qatlamlarning kollektorlik 
xossalari yuqori ko‗rsatgichda saqlanganligi natijasida quduq qurilishining texnik-
iqtisodiy ko‗rsatgichi oshgan va ishlatishga topshirish muddati qisqargan[26]. 

---

115
Aniq geologik sharoitda gorizontal quduqlar yordamida mahsuldor qatlamlarni 
ochishda qatlamga depressiya hamda qatlam va quduq tubining bosimini tengligida 
qatlamlarni ochish usuli samarali hisoblanadi. Bunda mahsuldor qatlamlarni 
qatlamga depressiya sharoitida ochish jarayonida asosan uglevodorod asosli eritmalar 
qo‗llaniladi. Sanoat miqyosidagi tajribalardan mahsuldor qatlamlarni gorizontal 
quduqlar yordamida qatlamga depressiya sharoitida ochish yuqori texnik-iqtisodiy 
samaradorlikka eka ekanligini ko‗rsatadi chunki, quduq ishlatishga topshirilganda 
debiti qatlamga repressiyada ochilgan mahsuldor qatlamlarga nisbatan debitini bir 
necha marta yuqori ekanligini tasdiqlaydi. 
Yuqorida mulohazalangan fikrlardan gorizontal quduqlar bilan ochilgan 
quduqlarning debitining yuqoriligiga sabab har xil burg‗ilash eritmalari 
qo‗llanilganda ham kollektorlik xossaldari saqlanib qolganda debiti yuqori bo‗ladi. 
Kollektorlik xossalarini maksimal darajada saqlanishini ta‘minlash maqsadida 
mahsuldor qatlamlarni ochishda mahsuldor qatlamlarni ochishdan oldin undan 
yuqorida joylashgan tog‗ jinslarini izolyatsiya qilish uchun mahsuldor qatlamning 
shipigacha kolonna tushiriladi va ishlatish kolonnasi sementlanadi. Bunda mahsuldor 
qatlamlarni ochishdan oldin burg‗ilangan tog‗ jinslarida mumkin bo‗lgan 
murakkabliklarning oldi olinadi. 
Gorizontal stvolni burg‗ilashdan oldin yuqorida joylashgan burg‗ilangan tog‗ 
jinslarida murakkabliklar sodir bo‗lganda burg‗ilash eritmasining zichligini oshishi, 
uning tarkibini o‗zgarishi mahsuldor qatlamni sifatli ochishda salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. 
Shu bilan bir qatorda yuqorida joylashgan tog‗ jinslari mahsuldor qatlamlarni 
gorizontal quduqlar bilan sifatli ochish maqsadida maxsus burg‗ilash eritmalarini 
qo‗llashda qulay sharoitni paydo qiladi.
Konda oldindan rejalashtirilgan gorizontal stvollar bilan mahsuldor qatlam 
uyumi uchastkasining geologik qirqimini aniqlashtirish maqsadida quduqning 
qurilish jarayonida gorizontal quduqni burg‗ilashdan oldin pilotli stvolni burg‗ilash 
amalga oshiriladi. 
Mahsuldor qatlamning geologik ma‘lumotlari bo‗yicha pilot stvol burg‗ilangan 
oraliqda geologik qirqim aniqlashtiriladi va zaruriy holatda loyihaviy geologik 

---

qirqim ma‘lumotlari o‗zgartiriladi va quduqning gorizontal trayektoriyasi 
korrektirovka qilinadi.
Mahsuldor qatlamning koridorida gorizontal stvolning trayektoriyasini o‗tishda 
zamonaviy usullarni amalga oshirish orqali nazorat qilinadi. Bunda haqiqiy 
loyihaning geologik qirqimiga mos holda quduq devorining mustahkamligi, qatlam 
va quduq tubi bosimining holati hamda burg‗ilash rejimi mahsuldor qatlamni 
gorizontal stvol bilan ochish jarayonini aniq vaqt rejimida kuzatish hisoblanadi. 
Masalan, mahsuldor qatlamni gorizontal stvol bilan ochish jarayonini aniq vaqt 
rejimida nazorat qilishda «Shlyumberje» kompaniyasining texnologiyasini keltirsak, 
u jahon amaliyotida ayniqsa, dengizda burg‗ilashda keng qo‗llanilgan.
Burg‗ilash jarayonida mahsuldor qatlamni chegarasini aniqlash uchun 
PeriScope (Schlumberger) geonavigatsiya asboblaridan foydalaniladi qaysiki, 
quduqni qazishni optimallashtirish va u mahsuldor qatlamning burg‗ilanadigan 
oralig‗ining xossasiga baho berish imkonini beradi. 
Burchakning 360°C dagi kengligida va katta chuqur tadqiqotlash quduqning 
stvolidan 6,4 m.gacha masofada burg‗ilash jarayonida qatlamlarning chegaralarini va 
flyuidlarni aniqlashtirish, suvneft kontaktini aniqlash va qochish, pilot stvolni 
burg‗ilamasdan mahsuldor qatlamning modelini aniqlash imkoniyatini beradi. 
Bu tizim yordamida mahsuldor qatlamning chegarasini va suvneft kontaktini 
aniqlashtirish quduqning stvolini kollektor chegarasida ushlab turish imkoniyatini 
beradi va natijada debitni va neftni olish koeffitsiyentini oshiradi. Umuman olganda 
bu texnologiya qo‗llanilganda tavvakalchilikdan kechilganda burg‗ilashga bog‗liq va 
pilot stvolning zaruratining mavjud emasligi burg‗ilashdagi xarajatlarni qisqartiradi. 
Gorizontal quduq stvolining nomustahkamligi muammolarni hal qilish uchun 
tog‗ jinsi qirqimlarida mavjud yuvilishga moyil va kovaklar shakllanganda burg‗ilash 
eritmasini yutilishi evaziga sodir bo‗ladigan yutilishlarni oldini olishda 
StethoScopkompaniyasining «Shlyumberje» asboblari qo‗llaniladi. Bu asbob 
yordamida burg‗ilash jarayonida karotaj qilish amalga oshiriladi ya‘ni, quduq tubi va 
burg‗ilash rejimida bosimlar o‗lchanadi. Bunda ko‗p funksiyali asbob EcoScope 
qo‗llaniladi va to‗liq petrofizik tahlilni uning yordamida zamonaviy ta‘minlash 

---

117
programmasi yordamida ma‘lumotlarni uzatish va burg‗ilash jarayonidagi quduq 
stvolining oldindan qurilgan modelining mustahkamligini yangilash amalga 
oshiriladi. 
Quduq stvolining haqiqiy holati model bilan taqqoslanadi va zarur bo‗lganda 
haqiqiy holatiga mos holga keltirish uchun o‗zgartirish kiritiladi. Real vaqt rejimida 
yangilangan modeli evaziga quduq stvolini mustahkamligini yo‗qotilishi 
aniqlashtiriladi. 
Aniq vaqt rejimida quduqning stvolini mustahkamligini prognoz qilish va 
nazorati gorizontal stvolning mustahkam trayektoriyasini loyihalashda qobul qilinadi. 
Shu bilan burg‗ilash eritmasining optimal zichligi, eritmaning ruxsat etilgan 
ekvivalent chegarasi va burg‗ilash jarayonining parametrlarini optimallashtirish 
amalga oshiriladi. 
Murakkab geologik sharoitda qurilgan gorizontal quduqlarning kon tajribalari 
geologik sabablar bo‗yicha uyumning mahsuldor qismidan gorizontal stvolni o‗tish
ba‘zida mahsuldor bo‗lmagan qismidan chiqib ketgan holatlari ham uchraydi hamda 
suvneft kontaktiga kirish natijada murakkabliklarni bartaraflash yoki burg‗ilangan 
gorizontal stvolni batomom tugatishga olib kelgan [33].
Haqiqiy vaqt rejimida gorizontal stvol bilan mahsuldor qatlamni ochish ba‘zida 
qurilish samaradorligini katta qiymatga oshirish va gorizontal quduqni ishlatishga 
topshirishga imkoniyat beradi.