Mahsuldor qatlamlarni ochish va

3.11.Mahsuldor qatlamlarni ochish va sifatli o„zlashtirish bo„yicha tavsiyalar 
Mahsuldor 
qatlamlarni 
ochishda 
asosiy 
masala 
kollektorlarning 
o‗tkazuvchanligini saqlagan hamda quduq tubi zonasi suyuqlik va burg‗ilash 
eritmasining qattiq fazalari bilan ifloslanmasligi oldini olish hisoblanadi. 
Ko‗pchilik holatda mahsuldor qatlam kollektorining fizik-geologik xossalarini 
va to‗yingan flyuidlarning fizik-kimyoviy tavsiflarini hisobga olmasdan ochiladi. Bu 
bir qator holatlarda alohida neftgazlilik uyumlarining haqiqiy ma‘lumotlaridan 
siljiydi, qatlamning samarali qalinligi katta qiymatga quduqning mahsulligini va 
qatlamning neftgazberaolishligini pasaytiradi.
Loyli eritmalar birgalikda qo‗llanilganda mahsuldor qatlamlarni ochishda 
g‗ovaklik muhitining filtratsiya xossasini yomonlashtiradigan asosiy sabablardan biri 
hisoblanadi. Qatlamga eng katta zarar qachonki, kollektor juda past o‗tkazuvchanligi 
tavsiflanganda olib keladi hamda qirqimning mahsuldor qismida bo‗kuvchi loyli 
zarralar mavjud bo‗lganda o‗tkazuvchanlik pasayib ketadi.
Mahsuldor qatlamlarni ochishda eng noqulay sharoit neft va gazni katta 
chuqurlikda qidiruv quduqlarini burg‗ilashda sodir bo‗ladi. Shuning uchun qator 
holatlarda burg‗ilash eritmalarining zichligini 2200 kg/m3 gacha og‗irlashtiriladi. 
Bunday sharoitda mahsuldor qatlamga faqatgina burg‗ilash eritmalarining filtratlari 
kirib bormasdan, og‗irlashtiruvchi eritmaning zarralari ham qaytmas ravishda 
qatlamning quduq tubi zonasida o‗tkazuvchanlikni pasaytiradi. 
Holat juda ham chuqurlashadi chunki, quduq katta chuqurlikda burg‗ilanganda 
og‗irlashtirilgan burg‗ilash eritmalari kolonnani quduqqa tushirish – ko‗tarish 
operatsiyalarida quduqning devoriga beriladigan gidrodinamik bosimni oshirib 
yuboradi va qatlamni gidravlik yorilishga olib keladi hamda uning evaziga katta 
miqdordagi suyuqlik va qattiq fazalarning mahsuldor qatlamga kirib borishi uchun 
yo‗l ochiladi. 

---

Mahsuldor qatlamni ochish jarayonida ayniqsa, katta chuqurlikda bosimlar 
farqini 10 MPa.gacha yetishini va undan katta bo‗lganda ruxsat burg‗ilashni davom 
ettirish mumkin emas. 
Qaysiki, mahsuldor qatlamning bosimi gidrostatik bosimdan kichik bo‗lganda 
ochish jarayonida loyli eritmalarni qo‗llash umuman mumkin emas. Bunday 
sharoitda kollektorlik xossasi shunchalik darajada yomonlashadiki, quduqning 
mahsuldorligi bir necha barobar kamayib ketadi. 
Umuman olganda quduq inshootini qurilishida ikkita mustaqil tugallangan 
bo‗limlar qo‗shilgan bo‗ladi: 
1) mahsuldor qatlamni shipigacha quduqni burg‗ilash;
2)mahsuldor qatlamni ochish, ishlatish kolonnasini sementlash, perforatsiya 
qilish va o‗zlashtirish.
Loyihaning ikkinchi bo‗limida mahsuldor qatlamni ochish va neftgazlilik 
qatlamlarini o‗zlashtirish jarayonlaridagi quyidagi masalalar o‗rganilgan bo‗lishi 
shart: 
1)qatlamning tabiiy o‗tkazuvchanligini saqlashga imkoniyat beradigan 
burg‗ilash eritmasining turini tanlash; 
2) kollektorning fizik xossasini va uning moddali tarkibini o‗rganish; 
3)suvneft, gazsuv va gazneft kontaktlarining holatini aniqlash;
4)mahsuldor 
qatlamning 
qirqim 
qismida 
mahsuldor 
qatlamni 
va 
qatlamchalarning sinash tartibini aniqlash;
5)mahsuldor qirqim qismidagi alohida qatlamlarni va qatlamchalarni mumkin 
bo‗lgan neftberaoluvchanligini o‗rganish; 
6) obektni ishlatishga ajratish. 
Mahsuldor qatlamning geologik – fizik xossasi quduqning stvolini oxirgi 
chuqurligigachi va mahsuldor qatlamning yotish chuqurligigacha bir xil burg‗ilash 
eritmasidan foydalanib burg‗ilashni davom ettirish mumkin bo‗lganda ishlatish 
kolonnasi quduqning tubigacha tushiriladi. 
Agar burg‗ilash eritmasi quduqning stvolini burg‗ilashda muvaffaqiyatli 
foydalanilganda, kollektorning o‗tkazuvchanligiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadi hamda 

---

143
kolonna mahsuldor qatlamning shipigacha tushiriladi va uni ochish uchun boshqa 
turdagi burg‗ilash eritmasi qo‗llaniladi. 
Mahsuldor qatlamlarni ochishda kollektorning geologik - fizik xossalarini 
hisobga olib har xil burg‗ilash eritmalarini navbatdagi zonasida qo‗llanilishi uchun 
tavsiya qilinadi. 
Agar qatlamning bosimi gidrostatik bosimdan yuqori bo‗lsa, kollektor past 
o‗tkazuvchanlikni tavsiflaydi va tarkibida bo‗kuvchi loyli zarrachalar mavjud, 
mahsuldor qatlamni ochishda neftli asosli og‗irlashtirilgan eritmalarning qo‗llanilishi 
maqsadga muvofiq bo‗ladi. 
Agar kollektorning tarkibida bo‗kuvchi loyli zarralar bo‗lmaganda va yuqori 
o‗tkazuvchanlikni tavsiflaganda maxsus SFMlardan qo‗shib suvli asosli 
og‗irlashtirilgan eritmalarni qo‗llash mumkin. Bunda og‗irlashtirgichlar kislotalarda 
erishi shart. 
Agar qatlam bosimi gidrostatik bosimga teng bo‗lganda kollektor past 
o‗tkazuvchanlikni tavsiflaganda va tarkibida bo‗kuvchi loyli zarralar mavjud emas, 
unda neftli asosli burg‗ilash eritmalarini qo‗llash mumkin. Kollektorda bo‗kuvchi 
loyli zarralar bo‗lmaganda, o‗tkazuvchanlik yuqori yoki o‗rtacha qiymatga ega, unda 
suv asosidagi SFMli qo‗shmali suvli asosdagi loysiz bo‗rg‗ilash eritmasini qo‗llash 
mumkin. 

---

Xulosa 
Mahsuldor qatlamlarni birlamchi ochish jarayonlarining ketma-ketligi batafsil 
keltirilgan bo‗lib, mahsuldor qatlamni ochishda kollektorlarni ifloslantirmaslik uchun 
burg‗ilash eritmalarining tarkibini ilmiy jihatdan asoslash zarurligi ko‗rsatib berilgan. 
Konlarda quduqlarni ishlatish jarayonlarida kollektor kanallarining berkilib 
qolishi va ularni beraoluvchanlik xususiyatlariga salbiy ta‘sir etishi amaliy 
ma‘lumotlar bilan boyitilgan. Ko‗pgina amaliy va ilmiy ma‘lumotlar o‗rganilganda 
kollektorlarni tabiiy xossalariga burg‗ilash eritmalari va sementlash jarayonida 
tamponaj aralashmalarini salbiy ta‘sir qilishi asoslangan va ularni tarkibini ilmiy 
jihatdan ishlab chiqishni o‗rganish ko‗rsatib o‗tilgan. 
Mahsuldor qatlamni kafolatli ishlatilishini ta‘minlash bo‗yicha bir qator quduq 
tubi konstruksiyalari keltirilgan va qatlamni joylashuv xususiyatiga mosligi 
asoslangan hamda ularni turini tanlash bo‗yicha amaliy misollar keltirilgan. 
Mahsuldor qatlamlarni ikkilamchi ochishni samaradorligi ta‘minlash uchun 
ko‗rsatmalar keltirilgan bo‗lib, yangi texnologiya va texnikalarni qo‗llash bo‗yicha 
mulohazali fikrlar bayon qilingan.