Mahsuldor qatlamlarni ochish va

1.12. Qatlam bosimi va harorati 
Qatlam sharoitida neft, gaz va suv doimiy ravishda bosim ostida bo‗ladi. Bu 
bosim qatlam bosimi deb ataladi. Qatlam energiyasining zahirasi, qatlam sharoitidagi 
neft va gazning hossalari qatlam bosimiga bog‗liq bo‗lib, bu bosimning kattaligi 
mahsuldor qatlamning joylashish chuqurligi va uning ustki qismidagi tog‗ jinslari 
tarkibi, tektonik kuchlar, harorat va shu uyumda sodir bo‗ladigan kimyoviy 
jarayonlar mexanizmlari kabi omillarga bog‗liq. 
Uyumda joylashgan neft va gazga tog‗ bosimi tog‗ jinslarining meneral 
tarkiblari orqali o‗zatiladi. Suyuqlik va gazlarni o‗tkazmaydigan bekituvchi tog‗ 
jinslari qatlamda anomal tog‗ bosimini hosil qiladi va bu bosim miqdori bo‗yicha 
gidrostatik bosimdan yuqori bo‗ladi. Gidrostatik bosim tektonik kuchlarga nisbatan 

---

63
taqqoslanganda, qatlam bosimining ko‗tarilishiga yoki pasayishiga olib kelishi 
mumkin. 
Qatlam sharoitidagi harorat ta‘sirida tarkibi neft va gazdan iborat bo‗lgan 
murakkab uglevodorodlarning parchalanishi natijasida juda ko‗p turdagi oddiy 
uglevodorodli molekulalar paydo bo‗ladi. Natijada suyuqlik va gazlarning hajmi 
kengayadi va bunga mos ravishda qatlam bosimi ham oshadi. 
Haroratning o‗zgarishi turli tarkibdagi uglevodorodlarning o‗zaro kimyoviy 
reaksiyalarini sodir etadi va bu reaksiyalar natijasida hosil bo‗lgan mahsulotlar 
qatlamning sementlanishiga va tog‗ jinslari g‗ovakligi o‗lchamlarining kichrayishiga 
olib keladi. Bunga mos ravishda ajratilgan qatlamda bosimning o‗z-o‗zidan 
ko‗tarilishi yuzaga keladi. 
Qatlamdagi suyuqlik va gazlarning zichliklari ma‘lum bo‗lsa, qatlam 
bosimining qiymatini hisoblash yo‗li bilan aniqlash mumkin. Agar quduq suyuqlik 
bilan to‗ldirilgan va hech qaerga oqib ketmasa, unda qatlam bosimi gidrostatik bosim 
kabi quyidagi formula orqali aniqlanadi: 




g
H
Р
qat
(1.55) 
bu yerda : 
P
qat
- boshlang‗ich qatlam bosimi, Pa; 
H
- qatlamni joylashuv chuqurligi, m; 
g
- erkin tushish tezlanishi, m/s
2
; 
ρ
- suyuqlikni zichligi, kg/m3. 
Agar quduqdan suyuqlik oqsa yoki favvoralansa, unda 
.
.
u
q
qat
Р
g
H
Р





(1.56) 
bu yerda: 
P
q.u
.
– quduq ustidagi bosimi, Pa; 
Agar quduqdagi suyuqlik sathi quduq ustigacha yetib bormasa u holda qatlam 
bosimi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:




g
H
Р
qat
1
(1.57) 
bu yerda: 
H
1
- quduqdagi suyuqlik ustunini balandligi, m; 
Qatlam bosimi bir satxdagi tekisliklar bosimiga mansub bo‗lib, bunday tekiclik 
sifatida dengiz sathini yoki qatlamdagi suv va neftning birlamchi boshlangich 
tutashuv chizig‗i staxini tushunish mumkin. Shartli ravishda qabul qilingan 

---

tekislikdagi bosim qiymatlariga nisbatan olingan qatlam bosimiga – keltirilgan 
qatlam bosim deb ataladi va quyidagi formula bo‗yicha aniqlanadi: 
n
qat
kel
g
H
P
Р





1
1
.
1
(1.58) 
s
qat
kel
g
H
P
Р





2
2
.
2
(1.59) 
bu yerda: