Mahsuldor qatlamlarni ochish va

1.12-rasm Tutqichlar turi 
a-gumbazli; b-litologik; v-tektonik; g-stratigrafik. 
Bunday hollarda neft va gaz qatlam g‗ovakligining ko‗tarilgan qismida 
to‗planadi va tutqichda qoladi, yomon o‗tkazuvchan tog‗ jinslarida esa ularning 

---

53
migratsiyasi bo‗lishi imkoniyat bo‗lmaydi. Tabiatda stratigrafik ekranlashgan
tutqichlar ham uchraydi (1.1-rasm, g). Ularda neft va gaz qiya joylashgan g‗ovaklik 
qatlamlarda va yomon o‗tkazuvchan gorizontal joylashgan tog‗ jinslari bilan qatlam 
hosil qiladi. Bunday turdagi qatlamlar neft va gaz uchun ekran bo‗lib hizmat qiladi. 
Haqiqiy sharoitlarda har qanday tutqichlarda neft va gaz to‗planishi mumkin. 
Bunday tutqichlar uyumlar deb ataladi. Uyumlarning shakli va o‗lchamlari 
tutqichning shakli va o‗lchamlariga mos keladi. 
1.10. Neft va gaz uyumlarining asosiy elementlari 
Neft yoki gaz uyumlariga nisbatan aniq geologik atamashunoslik mavjud 
bo‗lib, unga asosan neft va gaz uyumlarining asosiy elementlari nomlari ularning 
maxmuniga qarab qabul qilingan. 
Qatlamda joylashgan neft, gaz va suvni ajratib turuvchi sirt neftgaz uyumining 
tubi yoki suvneft soxasining sirti deb ataladi. Bu sirtning qatlam ustki qismi bilan 
kesishish chizig‗iga neftlilik tashqi konturi deb ataladi. 
Neftgaz soxasi sirtining mahsuldor qatlam ustki qismi bilan kesishish 
chizig‗iga - gazlilikning tashqi konturi deyiladi (1.13-rasm). 
1.13-rasm. Gazlarda uyum gumbazi 
1-gazlilik ichki konturi; 2-gazlilikni tashqi konturi; 3-neftlilikni tashqi konturi; 4-neftlilikni 
ichki konturi. 
Erkin gazning neft uyumi ustki qismida to‗planishi gaz do‗ppisi deb 
nomlanadi. Qatlamlarda gaz do‗ppisining shakllanishi uchun aniq sharoitlar zarur 

---

bo‗lib, ko‗pinchalik berilgan qatlam haroratida uyumdagi bosim neftning gaz bilan 
to‗yinish bosimiga teng. 
Agar qatlamda bosim, neftning gaz bilan to‗yinishi bosimidan yuqori bo‗lsa, 
bunday holatda gaz do‗ppisi shakllanmaydi. Chunki, hamma gaz neftning tarkibida 
erigan holda bo‗ladi. Toza gaz uyumi tabiiy rezervuarlarda neft bo‗lmaganda 
shakllanadi. 
Neftgaz tutqichlari massiv tabiiy rezervuarlarda shakllanganda, neftlilikning va 
gazlilikning ichki konturi mavjud emas (1.14-rasm). Gazli tutqichlarda, ya‘ni massiv 
tabiiy rezervuarlarda shakllanganda esa, faqat tashqi gazlilik konturlari mavjud 
bo‗ladi. 
Uyumlarning geometrik o‗lchamlari ularning gorizontal (topografik) 
proeksiyasi bo‗yicha aniqlanadi. Uyumning balandligi deb, tiklik bo‗yicha uyumning 
tubidan uning eng yuqori nuqtasigacha bo‗lgan masofaga, neft qismining balandligi 
deb esa, neftgaz uyumining tubidan neftgaz bo‗limigacha bo‗lgan masofaga aytiladi.