Mahsuldor qatlamlarni ochish va

1.14-rasm. Massiv gazneft uyumi. 
1-gazlilikni tashqi konturi; 2-neftlilikni tashqi konturi 
Uyumning uzunligi deb uyumning katta o‗qining neftlilik tashqi konturi bilan 
kesishishida shakllangan eng ichki nuqtalar oralig‗idagi masofaga aytiladi. 
Uyumni kengligi deb kichik o‗qning neftlilik konturi bilan kesishishi natijasida 
shakllangan eng ichki nuqtalar oralig‗iga aytiladi. 

---

55
Qatlam gumbaz va massiv neftlilik hamda gaz uyumlaridan tashqari 
ekranlashtirilgan qatlamlar va litologik chegaralangan neft va gaz uyumlariga ega. 
Asosiy turi 3 xil bo‗lgan tabiiy rezervuarlarga 3 ta guruhdagi: qatlam uyumlari 
(gumbazli va ekranlashgan); massiv uyumlar va litologik chegaralangan neft va gaz 
uyumlari mos keladi. 

---

1.11. Neft va gaz uyumlarining ishlash rejimlari 
Suyuqliklarning qatlam bo‗ylab quduq tubiga qarab harakati qatlam energiyasi 
hisobiga sodir bo‗ladi. Suyuqlik (neft, suv) uyumda qatlam energiyasi ta‘sirida 
siqilgan holatda bo‗ladi. Neft konlari ishlatilganda qatlam bosim pasayadi. Qatlam 
bosimining pasayish darajasi qatlamdan olinadigan suyuqlikning miqdoriga va 
qatlam bosimidan foydalanish usullarining holatiga bog‗liq. Bu keltirilganlar 
kuchlarning barchasi sun‘iy samaralar hisoblanadi. Qatlam energiyasi zaxirasi, 
boshlang‗ich qatlam bosimining kattaligi va uning pasayish darajasi bir qancha tabiiy 
samaralarga bog‗liq. Masalan, gaz do‗ppisida gazning kengayish energiyasi, zaxira 
taranglik energiyasi, neftdagi gazning erishidagi kengayish energiyasi, neft 
uyumining chegara tashqarisidagi suvdan to‗yinish manbasini mavjudligi va 
gravitatsion samaralar kabilar neft oluvchanlikni oshiradi. 
Barcha tabiiy va sun‘iy samaralar g‗ovakli qatlamni ishlatishda paydo bo‗lib, 
qatlam rejimi deb ataladi. Uyumdan neftni quduq tubiga siljitishda harakatlantiruvchi 
kuch sifatida quyidagi harakatlantiruvchi energiyalar: suv bosimi (tabiiy va sun‘iy), 
taranglik, gaz bosimi (gaz do‗ppisi rejimi) hamda erigan gaz rejimi va gravitatsion 
(sun‘iy qatlam energiyasi) rejimi kabilar xizmat qiladi. 
Uyum drenaj rejimini to‗g‗ri baholash neft konlarini ishlatishning texnologik 
ko‗rsatkichlariga bog‗liq bo‗lib, so‗nggi holatda konlarni tejamkor ishlatish 
ko‗rsatishlariga va yuqori ko‗rsatkichda so‗nggi neft oluvchanlik koeffitsiyentiga 
erishish kakbilarga ta‘sir qiladi. Uyum rejimini aniqlash murakkab bo‗lib, konlarni 
ishlatishda bir vaqtning o‗zida rejimni aniqlovchi ko‗p samaralar yuzaga keladi. Suv 
bosimi rejimi qattiq suv bosimi va taranglik suv bosimi rejimi turlariga bo‗linadi. 
Qattiq suv bosimi rejimida qatlamdagi neftning quduq tubiga harakati, chegara 
yoki chegara tashqarisidagi suvlarning bosimi ta‘sirida sodir bo‗ladi. Bundan tashqari 
qatlam suvlari doimiy ravishda atmosferada yog‗adigan yer usti suvlari, qor suvlari 
yoki haydovchi quduqlar orqali haydaladigan sun‘iy suvlar orqali doimiy to‗yinib 
turadi. 
Qattiq suv rejimi quyidagicha ifodalanadi: 

---

57
tuy
qat
P
Р

(1.54) 
bu yerda: 
qat
Р
- o‗rtacha qatlam bosimi; 

tuy
P
- to‗yinish bosimi. 
tuy
qat
P
Р

 
shartida qatlamda erkin gaz bo‗lmaydi, tog‗ jinsi orqali neft yoki 
neft-suv bilan filtrlanadi. 
Neft quduqlarida neft qazib olinganda qatlam bosimi pasayadi. Undan keyin 
tog‗ jinsidagi g‗ovakliklar va o‗tkazuvchan qatlamlar yer yuzasidagi havzalardagi 
suvlardan doimiy ravishda to‗yinib turadi. Shuningdek neft uyumlaridagi qatlam 
bosimi suv ustuni balandligining gidrostatik bosimiga teng bo‗ladi. Ma‘lumki, 
uyumlarni ishlatish jarayonining boshlang‗ich davrida qatlam bosimi tushadi, keyin 
esa muvozanatlashadi va undan keyin uyumdan suyuqlikni olish ko‗rsatkichi aniq 
bo‗lganda amaliy o‗zgarmasdan qoladi (bir yilda neft olish 4-8% olinadigan zaxiraga 
nisbatan tasdiqlangan). O‗tkazuvchan qatlam 2 (1.15-rasm) neft oluvchi qatlam 1 
bilan gidrodinamik bog‗langan bo‗lib, daryo o‗zani yoki boshqa turdagi manba 
sifatidagi soha 3 da to‗yinadi.