Махматқулов турдимурод ёғоч конструкциялари

7.1-мисол. Пойдеворга қаттиқ бириктирилган узунлиги l=8 м бўлган елимланган устунни қиймати N=100 кH бўлган доимий бўйлама юк қийматлари q₁=2,6 кH/м ва q₂=1,6 кH/м бўлган текис тақсимланган кўндаланг шамол юклари таъсирига ҳисоблаш ва кесим юзасининг мустаҳкамлигини текшириш талаб этилади.
Қурилиш меъёрлари талаблари асосида устуннинг шамол юки йўналишидаги эгилувчанлигини λ = 80 <120 қабул қиламиз.
Пойдевор билан қаттиқ, ригель билан ошик-мошиқ бириктирилган елимланган устуннинг ҳисобий узунлиги l_ҳ =2,2 l =2,28=17,6 м.
Устун таянч кесим юзасининг талаб қилинган баландлиги h_тқ= l_ҳ / (0,29λ) = 17,6 / (0,2980) = 0,76 м.
Устун кесим юзасини ўлчамларини bδ =143,5 cм тахталардан танласак, у ҳолда унинг ўлчами bh= 1480 cм га тенг бўлади. Устуннинг пойдевор
билан бирикиш қисмида бўйлама юкнинг марказлашишини таъминлаш мақсадида ўлчами a =50 cм бўлган учбурчакли қирқим ҳосил қилинган, унинг кесим юзаси bh₁ = 1415 cм бўлади. У ҳолда ўқлар орасидаги масофа l₁ = h – h₁ = 80 – 15 = 65 см га тенг.
Таянч кесим юзасида бўйлама юкларнинг таъсир эксцентриситети e = (h-h₀) / 2 = (80 - 20) / 2 = 30 см.
Устун таянч кесим юзасидаги эгувчи момент
M = q₁ + l² / 2+Nl = 1,6  8² / 2 + 1000,3 = 94 кH м
Бўйлама юк N = 100 кH. Кесим юзасининг эни b > 13cм бўлганда, шамол юки таъсирини (m_ш=1,2), кесим юзасининг баландлигини (m_б = 0,9), қаватлар сонини (m_қ=1,0) эътиборга олувчи коэффициентлар асосида устуннинг сиқилишдаги ҳисобий қаршилиги R_c = 151,20,90,1=16 MПа га тенг.
Қуйидаги маълумотлар асосида устуннинг тўлиқ кесим юзаси (A), кучсизлантирилган кесим юзаси ( A₁), инерция моменти (I ), қаршилик моменти ( W ), инерция радиуси (i ) ва эгилувчанлигини (λ) аниқлаймиз:
Устун кесим юзаси A = bh =0,140,80 = 0,112 м².
Кесим юзасининг баландлиги h_{1 =}bh₁2 = 0,14  0,152 = 0,045 м².
Инерция моменти I=b(h³-h³₁) /12 = 0,140,80³-0,50³/12=0,045 м⁴.
Қаршилик моменти W = 2l / h = 2 0,45/0,80=0,113 м³.
Инерция радиуси i=0,29 h = 0,29 / 0,80 = 0,23,λ=l₀/i= 17,6 / 0,23 = 77.
Кесим юзасининг ўзгарувчанлигини (k_ўз), бўйлама эгилиш коэффициентини (φ), эгувчи деформация таъсирини эътиборга олувчи коэффициент (ξ) ларни қийматларини қуйидаги формулалардан аниқлаймиз:
k_ўз = 0,07 + 0,93h₀ /h = 0,07+0,930,20 / 0,80 = 0,3;
φ=3000k_ўз /λ² = 30000,3 / 77² = 0,15;
ξ = 1- N λ² / (3000 R_c A k_ўз) = 0,177² / (3000160,1120,3) = 0,63;
Кесим юзасидаги қўшимча эгувчи момент
M_қ = М / ξ = 0,094 / 0,63 = 0,143 MHм.
Устуннинг сиқилишдаги мустаҳкамлиги
 = N / A₁ + Mқ / W = 0,1 / 0,042 + 0,143 / 0,113 = 15,1 MПа.
Устунни пойдевор билан қаттиқ бирикмасининг мустаҳкамлигини текшириш учун таянч қисмининг ўқлари орасидаги масафа e=0,65 cм эканлигини эътиборга олган ҳолда, чўзувчи максимал юкнинг қиймати қуйидаги формуладан аниқланади:
N = M_қ/e – N / 2 = 0,143 / 0,65 – 0,1 / 2 = 170 кH.
Устунни пойдеворга ўрнатилган металл пластинкага бириктириш учун диаметри d=2 cм бўлган болт танласак, қирқиладиган чоклар сони n_ч= 2 та бўлганда ( c = b= 14 cм), бир қирқимли болтнинг юк кўтариш қобилияти (m_ч= 1,2) қуйидаги формуладан аниқланади:
-болтнинг эгилиш шартидан
t_э= m_б2,5d ²= 1,22,52² = 12 кН;
-ёғочнинг эзилиш шартидан
T_c = m_б0,50,5d = 1,20,5142 = 16,8 кH;
Болтларнинг талаб қилинган сони N_тқ = N / (Tn_ч)= 170 / (122)=7,1 дона.
Аниқланган болтлар сонини яхлитлаб, 8 дона болт қабул қиламиз.
Анкер болтларининг талаб қилинган юзаси
A_тқ=N / (R0,8) = 0,17 / (2350,8) = 9,110^-4 м² = 9,1 cм².
Аниқланган юза асосида диаметри d = 3 cм бўлган анкер танлаймиз ва
унинг кесим юзаси A=5,06  2 =10,12 cм² >A_тқ га тенг бўлади.
Юқорида қайд этилган таянч тутунларида елимланган стерженли бирикмалардан фойдаланиш тавсия этилган. Шу сабабли, устунга елимлаб бириктирилган диаметри d=2 cм бўлган A-II синфига мансуб ҳисобий қаршилиги R=295 MПа га тенг бўлган стерженлардан танлаймиз. Чўзувчи юкнинг қиймати N=170 кH га тенг. Стерженлар устунларга l=25 cм узунликда елимланган. Ёғочнинг ёрилишдаги ҳисобий қаршилиги R_ёрm_п = 2,11,2 = 2,5 MПа.
Ёрувчи кучланишни нотекис тақсимланишини эътиборга олувчи коэффициент k_ё =1,2 – 0,02l /d = 1,2 – 0,02·25/2 = 0,95.
Стерженнинг сўғурилишдаги юк кўтариш қобилияти
T=R_ё(d+0,005)l k_ё=2,53,14(0,02-0,005) 0,250,95=0,047 МH.
Талаб қилинган стерженлар сони n_тқ = N / T = 0,17 / 0,047=3,6 дона.
Стерженлар сонини 4 дона қабул қиламиз. Бирикманинг мустаҳкамлиги таъминланган.
7.1-жадвал