Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

Oybek 
–
Muso Toshmuxamedov
86
.
 
Rassom Aziza Mamatovaning mashhur 
asarlari safiga Oybek uy-muzeyida saqlanadigan, 
1983 yilda yaratilgan “Oybek” 
portreti kiradi. 1982 yili rassom 
“Chimyon daftari” to‘plami
ni 
o‘qib chiqdi
. 
To‘plamdagi
nafis, go‘zal tasvir
larga boy 
“Na’matak” she’r
i, 
rassomni ta’sirlantirdi
va 
yozuvchi, shoir portretini yaratishga u ijodiy turtki berdi. 
Shoir, yozuvchi, adabiyotshunos olim va davlat arbobi Oybek (taxallus) Muso 
Toshmuhammedov 1
905 yilda tug‘ilib, 1968 yilda 63 yoshida vafot etgan. 1943 yil
dan 
O‘zbekiston Fanlar akademiyasining haqiqiy a’zosi. Urushdan so‘ng
gi qiyin davrda 
murakkab atvorli, ichki dunyosi boy Oybek adabiy faoliyati munosib baholanib, 
London Qirollik fanlar aka
demiyasining faxriy a’zoli
giga saylangan. 
Adib o‘z ijodini 
1922 yilda boshlagan. O‘zbek adabiyoti durdonasiga aylangan “Chimyon daftari” 
hassos she’rlar to‘p
la
mi Oybek ijodining badiiy cho‘qqi
laridan sanaladi. Nasrda esa u 
Abdulla Qodiriy, Abdulha
mid Cho‘lpon hamda Sadriddin Ayniylar boshlab bergan 
tari
xiy romanchilik an’analarini davom et
ti
rdi. Oybekning serqirra iste’dodi 
A.S.Pushkinning “Onegin”, M.Yu.Lermontovning “Maskarad”, J.B.Molerning 
“Tartyuf” asarlari, shuni
ngdek, I.A.Krilov masallari, V.G.Belinskiy maqolalari, 
X.Xeyne she’rlari kabi rus va jahon adabiyoti namunalaridan o‘zbek tili
ga qilgan 
tarjimalarida ham namo
yon bo‘lgan. 
1942 yilda so‘z mulkining sultoni, shoir va davlat arbobi Alisher Navoiy ha
qida 
tarixiy-biogra
fik roman yozdi. Shundan so‘ng Toshkent adabiy muhiti
dagi 
“g‘amxo‘r”lar Oybekni XV asrda Xirotni boshqargan Husayn Boyqaroning do‘sti va 
vaziri bo‘lgan shoir Alisher Navoiy haqida burjuylarcha roman yozgan
likda ayblab, 
SSSR Yozuvchilar Uyushmasi raisi A.
Fadeyev nomiga xat yo‘llashdi.
Yozuvchi 
N.Tixonov bilan maslahatlashgan A.Fadeyev xatni paysalga solib yurib, yillik 
hisobotida Oybekning buyuk sharq shoiri Alisher Navoiy haqida roman yozganini 
aytdi va tez orada Oybek SSSR Davlat mukofoti bilan taqdirlandi. Ammo Oybek 
anonim xat harakatsiz yotganida insultni boshidan kechirgan, nutqi va harakatlari 
umrining oxiriga qadar nuqsonli bo‘lib qolgan edi. Bu haq
da rassom A.Mamatovaga 
yozuvchi Said Ahmad, shoir Turob To‘la va bosh
qalar shohidlik berishgan.
Balki Oybekning sog‘lig‘ini yo‘qotgani ijodkorlar o‘z asarlari uchun to‘la
shadigan 
boj bo‘lgandir. Jumladan, Italyan haykaltaroshi Mikelanjelo Buona
rroti Sikstin 
Kapellasi devoriga tasvirlangan “Olamning yaralishi” asa
rini yaratish jarayonida 
badanini jarohatlagan, Golland rassomi Vinsent Van Gog qulog‘ini kesgan, 
Rus 
rassomi Mixail Vrubel umrining oxirida aqldan ozgan, Niderland rassomi Rembrandt 
85
Акилова К. Преданность искусству. // Совет Ўзбекистон санъати. №3, 1988. с.19. 
86
Маматов У. О портретах академиков Э.В.Ртвеладзе, Айбеке и авторе этих произведений художнице Хушруе 
(Азизе) Маматовой. / Сборник научных статей: Сохранение приоритетов образования и культуры основа 
человечности. Институт искусств СГУ им. Н.Г.Чернышевского. 2016.

---

88 
Van Reyn avji kuchga to‘lgan davrida yaqinla
ridan ayrilib, umrini qashshoqlik va 
yolg‘izlikda o‘
tkazgan. Eron hukm
dorlari qo‘l ostida umrining yarmini o‘tkazgan 
musavvir Kamoliddin Behzodni Vatan so
g‘inchi o‘rtagan, buyuk Ibn Sino quvg‘inda 
yashab o‘tgan, “Tib qonunlari” va mistik risolalarini surgunda yozgan. Bunday 
ijodkorlar ko‘p. Juda ko‘p. Bu
bebaho san’at va adabiyot asarlarini yaratish, insoniyat 
uchun zarur ilmiy va boshqa kashfiyot
lar to‘lovidir. Shu bois bani bashar mavjud ekan, 
ularning xotirasi, yaratgan il
miy va ijodiy asarlari tirik bo‘ladi. Tog‘li qorlar fonida 
chizilgan Oybek 
portretida yengil shamol seziladi, go‘
zal tabiat manzarasi bilan stolda 
o‘tirgan shoir obrazi uyg‘unlashib ketgan. Tog‘ cho‘qqisida esa shoirning “Na’matak” 
she’rini yodga soluvchi qiyg‘os ochilgan na’matak chayqalib turibdi.