Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

Amir Temur portreti
103
.
 
Milliy san’at an’analari tarixiy janrdagi asar
larni 
yevropacha realistik maktabi yutuqlari bilan 
uyg‘unlashtirib yuborgan ras
som ijodi 
tasviriy san’at ustasi 
Malik Nabiyevning hukmdor Amir Temur port
retida o‘z ifodasini 
topdi, bunda ulug‘ hukmdor va sarkarda realistik, yor
qin ifodalangan psixologizm 
bilan, milliy bezatilgan intererda tasvirlangan. Malik Nabiyev yaratgan Amir Temur 
obrazida uning xarakteri ochib berilgan. Rassom bu portretni katta qudrat, hayotiy kuch 
bilan yo‘g‘rilgan davr ru
hi aks ettirilgan tarixiy hujatga aylantirib yuborgan. Fransuz 
yozuvchisi Marsel Brion o‘zining
“Amir Temur” nomli kitobida Fransiya milliy kutub
-
xonasidan topib ol
gan qo‘lyozmadan Sultoniya shahri yepis
ko
pining so‘zlarini kel
ti-
radi: “Temurbekning yoshi ancha katta bo‘lishiga qaramay, u jismonan sog‘
lom, harbiy 
yurishlar va janglarda chidamli va faol harakat qilardi. Kechasiyu kunduzi ochiq 
havoda bo‘lar edi”. 
1941 yili Samarqandda hukmdor Amir Temur, so‘ngra Bibixonim va Mirzo 
Ulug‘bekning qabrlari ochilgan edi. Bir necha vaqtdan keyin qabrni ochish payti
da 
topilgan ashyolar Toshkent shahriga, Davlat tarix muzeyiga olib kelindi. Ikkinchi 
jahon urushi boshida Samarqanddagi qabr ochilgandan keyin antropolog M.Gerasimov 
Amir Temurning bosh suyagi asosida yaratilgan obraz
da u mo‘g‘illarga o‘x
shagan 
yuzli, g‘azabnok odam sifatida namoyon bo‘ladi.
San’atshunos olim N.Oydinov 
o‘zining “San’at haqida ocherklar” kitobida Malik Nabiyev bilan bo‘lgan suhbati 
haqida shunday yozadi: “Muzey binosidagi xo
nalardan birida antropolog olim 
M.Gerasimov Amir Temurning bosh suyagi ustida ishlardi va uning asosida bosh qismi 
haykalini yarata boshladi. Uning bu
tun ish jarayonini o‘z ko‘zim bilan ko‘rdim. Ana 
shu 1941 yildan buyon bu sohib
qironing portretini yaratish bilan bog‘liq fikr meni asr 
qilib oldi... O‘zbek rangtasviri us
tasi Malik Nabiyev Amir Temur portretini yaratishga 
ancha muddat tayyorgarlik ko‘rdi, bu paytda o‘rta asrlar miniatyurasi bilan chuqur 
tanishdi. Shu bilan birga u tarixiy adabiyotlarga ham tayandi”
104
. 
XX asr oxiri 
–
XXI asr boshlarida Amir Temur hayotini, ayniqsa uning “Amir
Temur Tuzuklari”ni batafsilroq o‘rganish, uning shaxsiga bo‘lgan munosabatni an
-
chayin o‘zgartirib yubordi va unda mamlakatni rivojlantirishga katta e’tibor bergan, 
Movaraunnaxr xududida madaniyatni gullab yashnashini ta’minlagan hukm
dorni 
ko‘rish mumkin bo‘ldi. “Hozirgi paytda Amir Temur yirik davlat arbobi, buyuk 
103
Маматов У. / Роль искусства и художественного образования в духовной модернизации современного 
общества
. [
Текст]: Халқаро илмий
-
амалий конференцияси материаллари. МРДИ. –
Т.: “Санъат”, 2018.
104
Ойдинов Н. Ўзбекистон тасвирий санъати тарихидан лавҳалар. –
Т.: “Ўқитувчи”, 1996. б. 65
-66.
 

---

98 
sarkarda va fan ham
da madaniyat homiysi sifatida e’tibor qozondi. Uning xizmati 
tufayli Chig‘atoy ulusi paydo bo‘lgandan boshlab va Qozonxon o‘limidan keyinroq 
(1346) kuchayib 150 yil davom etgan Movaraunnaxrdagi feodal tarqoqlikka barham 
berildi. U mamla
katni mo‘g‘il bos
qinidan qutqardi, kuchli va markazlashgan davlat 
barpo qil
di”
105
.