psixoterapevtik u sullardan iborat b o 'la d i, u lar b e m o rla m in g to b o ra
murakkab so'zlashuv vaziyatlarini o'zlashtirishiga yo'naltirilgan, bu bem o r
uchun patogen vaziyatda so'zlashishdan qo'rqish hissini yo'qotadi.
Logopedik m ash g 'u lo tlar u chun m atn m ateriali m uayyan m azm unga
ega bo'lishi kerakki, bu b em orning kayfiyatiga ijobiy ta ’sir ko'rsatishi va
uning h is-tuyg'ulari, intellektini uyg'otishi kerak. Bu m aterial hayot va
tabiatning go'zalligi, inson fazilatlari va xulqidagi
yaxshi jih atlarn i ayon
qilishi m aqsadga muvofiq.
Faqat artikulatsiya va ovoz ustida ishlabgina qolm ay, aw al olingan
an iq ta la ffu z q ilish m a s h q la rin i h am q a y ta rish i, tu rli s o 'z la s h u v
mashg'ulotlarini ongli tahlil etishni o'l^anish ham bir bem orning ehtim oliy
so'zlashuv im koniyatlari va his-tu yg'u reaksiyalarini (qanday so'zlashuv
turlari saqlanib qolgan, qanday vaziyatlar ayniqsa qiyinchilik tug'diradi,
qandaylari duduqlanishga olib kelm aydi) aniqlaydi.
M azkur barcha jihatlarni hisobga olish logopedga h a r bir b em o r yakka
tartib d a ishlash, sh u n in g d ek , funksional m ash q lar
k etm a-k etlig i va
davomiyligi m uddatlarini aniqlash im konini beradi.
F un k sio n al m a sh q la r b o sh la n g 'ic h bosqichi dastlabki logo ped ik
m ashg'ulotlardan boshlanadi, bu yerda so'zlashuv turlari ishlab chiqiladi.
Bundan keyin savol-javob so'zlashuv shakllarini mashq qilishga kirishiladi,
bunda asosan oddiy suhbatlashish sharoitlari k o 'rib chiqiladi. B utun
logopedik ishlash, su h b atlash ish n i m ashq qilish o so n , to r d o irad a ,
vaziyatdan kelib chiqib boshlanadi. Bemorga logoped xonasida bo 'lg an
narsalar haqida qisqacha savollar tuzish tak lif etiladi,
boshqa bem orlarga
m urojaat qilish so'ralad i, ko'rsatilgan suratlar, o'qilg an m atn xususida
savol-javob o 'tkaziladi. K eyinchalik qarshi savollarga javob olish yo'li
bilan b e m o rn in g so 'z la sh u v i say q allash ad i. S o 'z la s h u v v aziy atlari
m urakkablashadi, bunda qo'llaniladigan m aterial ham qiyinlashadi.
F u n k sio n a l m a s h q la rn in g b irin ch i b o sq ic h id a lo g o p e d ik xo n a
sharoitida yakka holdagi logopedik ish ham , kichik guruhlarda (3—4
kishi) ishlash ham n azarda tutiladi. Bunday guruhlar so'zlashuv holati
va bem orning duduqlanish oldidagi qo'rquvidan kelib chiqib to'ziladi.
Agar bem or katta ja m o a d a so'zlay olm asa, u
bilan yakka tartibd a yoki
kichik guruhda ishlanadi. B undan tashqari, haftasiga b ir m arta logoped
barcha bem orlar bilan jam oaviy m ashg'ulotlar o 'tk azad i, bu yerda ular
katta jam oa o 'rta sid a m urakkab so'zlashuv k o'n ik m alarin i tekshirish
imkoniyatiga ega bo'ladi. Bunday m ashg'ulotlarda m urakkablashtirilgan
turlicha savollar beriladi, mavzuiy va savol-javob o'yinlari o'tkaziladi.
B em orlar bunday m ashg'ulotlarga
puxta tayyorlanadi, kichik guruhlarda
kerakli m atnlar o 'rganiladi.
H a r bir m ash g 'u lo t so'zlashuv jihatidan aw algisidan m urakkabroq
bo'ladi.
M azk u r so 'z la s h u v tu rid a puxta k o 'n ik m a hosil q ilin ib , yaxshi
379
natijalarga erish ilg ach , logo p ed x o n asid an ch iq ib ,
tibbiy m uassasa
devorlaridan tashqaridagi mashqlar, savol-javoblarga o ‘tiladi. Bu m aqsadda
shahar bo‘ylab sayohatlarda, ko‘chalarda, d o ‘konlarda, jam oat transportida
so'zlashuv m ashg'ulotlari o'tkaziladi.
Shahardan chiqishidan aw al logoped va shifokor bem orlarga yanada
murakkab vaziyatda m ashq qilish zarurati haqida so'zlab beradi. Shaharga
dastlab chiqilganida suhbat qilinmaydi, keyin bem orlaiga qisqacha savollar
bilan yo'lovchilarga m urojaat qilish taklif etiladi. B em orlar shahardan
chiq ish d an avval logo p ed x onasida bu savollarni m ashq qilishadi.
Funksional m ashqlar orqali suhbatdoshning so'zlariga e ’tib or berish,
so'zlashuvda o'zini tutish, o g 'ir sharoitda o 'zin i boshqarishga o'rgatiladi.
Logopedning duduqlanadigan katta yoshdagi bem orlar bilan ishlashi
yakuniy bosqichi ularni om m aviy nutq so'zlashga tayyorlash hisoblanadi.
N utq so'zlash uchun m aterial bem orlam ing xususiyatlaridan kelib chiqib
tanlanadi. B utun m a ’ruza o d atd a bir m avzuga b ag 'ishlanad i, uning
qismlari boshlovchi
m atni bilan birlashtiriladi, bu musiqa jo'rligida olib
borilishi mumkin. Bunda m atn murakkabligi bem orning im koniyatlaridan
o sh ib k e tm a slig i m u h im d ir. O d a td a , o m m a v iy c h iq ish o ld id a n
duduqlanadigan bem orlar k o 'p odam lar orasida so'zlashuvga tayyorgarlik
ko'radi.
Bem orning shifoxonada bo'lgan butun davri m obaynida logopedik
ishlash psixoterapevtik va d o ri-darm onlar bilan bevosita bog'Iiq bo'ladi.
Aynan shunday kom pleks davolash duduqlanadigan bem orlar uchun eng
katta sam ara beradi.
Kuzatuvlar natijasida kompleks tibbiy-pedagogik davolashga logopedik
ritm ikani kiritish zarurligini ko'rsatadi.
L ogoritm ik ish b em o rla rn i sinash, kundalik jam o aviy va yakka
tartibdagi m ashg'ulotlarni o'tkazish, bunda m usiqadan keng foydalanishni
o 'z ichiga oladi. H ar bir m ashg'ulot ritm ik m ashg'ulotlar va so'zlashuv
qiyinchiligining tobora oshib borishiga asoslanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
