M. Y. Ayupova

Psixoterapiya va autogen mashqlar
D uduqlanadiganlar psixoterapiyasi statsionarda bevosita va bavosita 
psixoterapevtik ta ’sir ko'rsatish tusini oladi. Logopedik va logoritmik 
m ash g 'u lo tlard a tibbiy va pedagogik tam o y illarn i om u x ta ravishda 
sin g d irish b ilan b irg a lo g o ritm ik m a s h g 'u lo tla rd a q a to r b av o sita 
psixoterapevtik jihatlarni ko'rsatish joiz. Misol uchun, jam oa logopedik

---

va logoritm ik m ashg'ulotlarda "psixoterapevtik ko'zgu" uslubi qo'llaniladi, 
u d a v o la s h n in g b o s h la n g 'ic h b o s q ic h la r id a b a r c h a b e m o rla rg a
duduqlanishga qaram ay, ularda to 'g 'ri va o 'zilm ay so'zlashish qobiliyati 
saqlanib qolinganligiga ishonish tuyg'usini beradi. Bu bem orlarga kelajakka 
ishonch tuyg'usini singdiradi, ularni faollashtiradi, yangi m ashg'ulotlarga 
undaydi. L ogopedik ishni tashkzil etishda deontologiya tam oyillariga 
muvofiq ish olib borish, shubhasiz boshqa bo'lim larni ham psixoterapevtik 
unsurlar bilan to'yintiradi. Faol m ashqlar bosqichda yakka tartibdagi 
logopedik m ash g 'u lo tlar yanada ayon ko'rinadigan psixoterapevtik tus 
oladi. Bu m ashg'ulotlar m azkur vaziyatda so'lashish oldidagi qo'rquv 
hissini y o 'q o tis h va b e m o rla rn i m u ra k k a b , u n in g u c h u n p ato g en
h iso b la n g a n v a z iy a td a e rk in s o 'z la s h is h im k o n iy a tin i tu g 'd ira d i. 
D avolashning so'nggi bosqichida om m aviy n u tq so 'z la sh funksional 
m ashqlarning yakuni hisoblanadi.
B evosita p six o terap iy a uslublariga kelsak, d av o lash ja ra y o n id a
duduqlanadiganlarning eng faol ishlashiga erishish u chun passiv-suggestiv 
psixoterapiya o 'rn ig a bem orlar faolligini q o 'zg 'ay digan uslubiyatlarni, 
ya’ni ratsional psixoterapiya va autogen m ashqlarini q o'llash maqsadiga 
muvofiq.
R atsional psixoterapiya bem orlar bilan jam oaviy va yakka tartibda 
suhbatlashish shaklida o'tkaziladi. Yakka tartibdagi suhbatlarni, odatda, 
davolovchi shifokorlar olib boradi, jam oaviy so'zlashish h a r bir guruh 
uchun alohida ajratilgan yetakchi shifokor rahbarligi ostida o 'tad i. Bu 
yerda tushuntirish, ratsional psixoterapiya unsurlari kom pleks davolashning 
boshqa bosqichlarida ham uchrashini yana bir b o r takrorlash joizdir.
Jam oaviy psixoterapevtik suhbatlar, o d atd a, haftasiga ikki m arta 
o'tkaziladi, u lar soni bir davolash kursida 20—25 tagacha yetadi. H ar bir 
suhbat birdan bir yarim soatgacha davom etadi va k o 'p in ch a uch qism dan 
iborat bo'ladi. Birinchi qismi davolash jarayonini yoritadi, o'tkazilgan 
davolash tadbirlari tahlil etiladi, keyinchalik o 'tk az ila d ig a n tadbirlar 
tu s h u n tir ila d i. S u h b a tn in g ik k in c h i q ism i s h ifo x o n a n in g asosiy 
m uam m olari, duduqlanish patogenezi, uni davolash tarixi va zam onaviy 
im koniyatlarini bay on etish u ch u n ajratiladi. Psixoterapevt ikkinchi 
qism dan so'zlashuv jarayoni buzilishining qanchalik jiddiyligini ortiqcha 
baholab yuborishning oldini olish, muvaffaqiyatli davolash uchun zarur 
bo'lgan yetarlicha faollikni tug'dirish, bem orda o'tkazilayotgan terapiyaga 
nisbatan faolligini rag'batlantirish kabi m aqsadlarni ko'zlaydi. U chinchi 
su h b at ch o g 'id a savollarga an o n im javob berish uslubi q o 'llan ilad i. 
Javoblarni oldindan tayyorlab, suhbatdan aw al shifokorga berishni iltimos 
qilishadi. Joydan og'zaki savol berish va unga javob olish keng qo'llaniladi. 
Jam o av iy ra tsio n al terap iy a sea n sin in g ushbu qism i b e m o rla m in g
sta tsio n a rg a e n g k o 'p k o 'n ik is h i, u la r o ra s id a v u ju d g a k elad ig an
tushunm ovchiliklarni hal qilish, dem akki, b em orlar guruhi yagona tibbiy
377

---

jam oaga aylanishiga yordam beradi. Bu esa shifoxonada davolashning 
birinchi bosqichida katta aham iyat kasb etadi.
Yakka tartibdagi psixoterapiya suhbatlari h ar kuni o 'tad i, lekin q a t’iy 
reja va muayyan davom iylikka ega bo'lm aydi. Suhbatlar davom ida har 
bir bem or oldida paydo bo'ladigan shaxsiy m uam m olar ham yechiladi. 
Jam oaviy psixoterapiya jarayonida biror sababga ko‘ra tushintirilm agan 
q ato r m asalalar duduqlanadigan bilan yakka tartib d a psixoterapevtik 
ishlash vaqtida tushuntiriladi.
Barcha qo'llaniladigan m etodlar yagona psixoterapevtik yo‘na!ishga 
ega bo‘lib, psixoterapiyaning bavosita metodlari (m asalan, "psixoterapevtik 
k o 'z g u " , b u n d a s h ifo k o r yok i lo g o p e d b a ’zi q a tn a s h c h ila r n in g
muvaffaqiyatlari va yutuqlari orqali boshqalarning faollashishiga turtki 
bo'ladi) yordam ida am alga oshiriladi, shu bilan bir vaqtda psixoterapiya 
logoortopediyadan im kon boricha keng foydalaniladi.
Autogen m ashqlarining bu tu n kursi to ‘rt bosqichga bo'linadi: 
tayyorgarlik (10—12 kun) — duduqlanadiganlarni o'rganish, ularni 
terapiya vazifalari va xususiyatlari bilan tanishtirish;
o'zini boshqarish asosiy usullari bosqichi — asosiy bosqich bo'lib, 
12—14 jam oaviy m ashg'ulotlardan iborat bo'ladi;
uchinchi bosqich — patologik qiyinchilik (titrash) paydo bo'ladigan 
m ushaklarni lokal relaksatsiyalash — bu bosqich psixoterapevtik va 
so'zlashuv jihatidan o 'ta m uhim dir, u 18—20 m ashg'ulot davom etadi; 
to 'rtin ch i bosqich davom ida duduqlanadiganlar o 'z -o 'z in i ishontirish 
usullari, m ushaklar h o la tin i faol b o sh q arish uslu blarin i o 'rg a n a d i, 
so'zlashuv faoliyatida faol lokal relaksatsiya ko'nikm alariga ega bo'ladi, 
bu bosqich 8—10 m ashg'ulotni ichiga oladi.