M. Y. Ayupova

Tushunishning buzilishi
A k u s tik -m n e s tik a faziy a u c h u n a lo h id a s o 'z la r n i ta k ro r la s h
qobiliyatining (nisbatan saqlangan) o'rtasidagi dissotsiatsiya va m a ’no 
ji h a td a n b ir - b ir ig a b o g 'la n g a n u c h - t o 'r t t a s o 'z la r n i ta k r o r la s h
im koniyatining buzilishi xarakterlidir (m asalan, qo'l -uy -osm on; qoshiq- 
kitob-m ushuk va hokazo). Bem orlar, od atd a. birinchi va oxirgi so'zni 
takrorlaydilar, birm uncha og 'ir hollarda — berilgan so 'zlar ichidan faqat 
bir so'zni takrorlaydilar va buni barcha so'zlarni eslab qololmaganliklaridan 
deb tushuntiradilar. Takroriy eshittirilganda ular yo so'zlarning ketm a- 
ketligini yana eslab qololmaydilar, yoki ulardan birini tushirib qoldiradilar.
Eshituv-nutqiy xotiraning buzilishi afaziyaning boshqa shakllarida 
ham kuzatiladi, biroq akustik-m nestik afaziyada nutqiy xotiraning buzilishi 
asosiy n u q so n h iso b la n a d i, c h u n k i fo n e m a tik e s h itu v , n u tq n in g
artikulatsion tom oni saqlangan bo'ladi. Bem orlarda yuqori darajada nutqiy 
faollik kuzatiladi. Bu m uloqot qiyinchiliklarini kom pensatsiyalaydi.
L. S. Svetkova (1975) nutqiy qatorni ushlab turolm aslik im koniyatini 
faqat nutq-eshituv xotirasining torm ozlanganligi bilan em as, balki uning 
hajm ini torayishi bilan ham tushuntiradi.
N u tq iy m a ’lu m o tn i e slab q o lis h h a jm in in g b u z ilis h i, u n in g
torm ozlanishi bunday shakldagi afaziyada uzun, m urakkab, 5 - 7 so'zdan 
iborat gaplarni tushunishda qiyinchilik tug'diradi: m a’lum predm et haqida 
gap ketganda, odam o 'sh a predm etni k o 'rsata olmasligi yoki berolmasligi 
m um kin, uning akustik-m nestik dezorientatsiyasi yuzaga keladi, 2 — 3 
suhbatda qiyinchilik bilan mo'ljal oladi, m urakkab nutqiy vaziyatda "o'chib 
q o la d i" , d o k la d la r, m a ’ru z a la rg a b o ro lm a y d i, m u siq a va ra d io - 
ko'rsatuvlarni idrok qilishda toliqib qoladi.
249

---

A kustik-m nestik afaziyaning ikkinchi variantida, optik afaziya deb 
n o m la n u v c h i, n u tq n in g m a ’no to m o n in i e sh itib eslab q olish dag i 
qiyinchiliklar, predm et haqidagi ko'ruv tasaw u rlarin in g susayganligi va 
kam bag‘allashganligiga bog‘liq ko‘ruv tasaw urlarining bunday zaiflashuvi, 
o rqa chakka b o 'lim la ri ensa, o p tik -g n o stik b o ‘lim lar bilan aralash 
hisoblangani tufaylidir.
O ptik-m nestik jarayonlarning pasayishi shunga olib keladiki, predm et 
haqidagi ko‘ruv tasaw urlari t o ‘la b o ‘lmaydi. U yoki bu predm etlarni 
chizishda ularni tanib olishdagi ahamiyatga ega detallartushirib qoldiriladi, 
oxiriga yetkazib chizilm aydi. C hunonchi odam choynak burnini, x o ‘roz 
tojini oxirigacha chizm ay qoldirib ketishi m um kin. Shu narsa xarakterliki, 
predm etlarning, bir to m o n d an ular uchun o ‘ziga xos b o ‘lgan tarafi, 
ikkinchi tom ondan so'zning k o ‘p m a’noli tom oniga bog'Iiq elem entlar 
tashlab ketiladi (m asalan: "burun", "toj"). B em or x o ‘roz o'rniga qushning 
noaniq shaklini chizadi, choynak o'rniga qanddonga o'xshash biron narsa 
chiziladi va hokazo.