M. Y. Ayupova


-rasm . Miya po‘stlog‘ining asosiy va



Download 16,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet115/289
Sana21.05.2022
Hajmi16,96 Mb.
#605768
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   289
Bog'liq
Logopediya Ayupova M.

24-rasm . Miya po‘stlog‘ining asosiy va
chegaradosh zonalari. (A.R.Luriya
bo ‘yicha) 1asosiy zona; 2-, 3 -, 4-,
5-, 6- chegaradosh zonalar
239


Biroq, ularni tuzatish maxsus chora-tadbirlarning o'tkazilishini talab qiladi 
(E.S. Beyn va Y e.D . M arkova 1960; N . V. Konavalov 1955; A.R. Luriya 
1947; L.G . Stolyarova 1963, 1964; l.M . T onkonogiy 1963).
Afaziya m uam m osiga bag'ishlangan ilm iy adabiyotlar an ch a k o ‘p 
b o'lsa ham , nutqiy buzilishlarni tiklovchi xarakterdagi (reabilitatsion) 
t a ’lim n i turli m u am m o la ri halig ach a o ‘z y ec h im in i k utib tu rib d i. 
Jum lad an , faqat so'nggi yillardagina reabilitatsio n t a ’lim ni boshlash 
m udd atlari haqidagi q arash lar o 'zg arib n utq iy buzilishni tu z a tish d a
m uvaffaqiyat k o 'p in c h a logopedik ish q an c h alik erta b oshlan ish ig a 
bog'liqligi to'g'risidagi qarashlar tan olina boshlandi. (R.A. Tkachyov, 
E.S . Beyn, I.Ya. Plotnikova, 1955; Shuel, 1953).
Afaziya holatida logopedik ishni ertaroq boshlashning ahamiyati shuki, 
logopedik c h o ra -ta d b irla r nutqiy fu nk siyalarnin g sp o n tam tik lan ish
jarayonini faollashtiradi. Logopedik ishlar kechroq, rezidual bosqichda 
boshlangan taqdirda shakllanib ulgurgan barq aro r nutqiy buzilishlarni 
yengib o'tishga to 'g 'ri keladi.
Afaziya bilan kasallangan kishilar n u tq in i tiklashga b o 'lg a n ilk 
urinishlar XIX asr boshlarida amalga oshirila boshlangan. Bu davrda 
yaratilgan ilmiy adabiyotlarning katta qismi m o to r afaziya tufayli buzilgan 
nutqni tiklash masalalariga, oz qismigina sensor afaziya sababli yuz bergan 
nutqiy buzilishlarni tiklash m uam m olariga bag'ishlangan edi.
Adabiyotlar bilan tanishish shuni ko'rsatdiki, afaziy bilan ishlash uchun 
tavsiya etiladigan aksariyat m eto d ik alar n u tq n in g buzilishi rezidual 
bosqichda bo'lgan kasallar bilan ishlashga m o'ljallangan (B. G. A nanev 
1946, 1947; E. S. Beyn 1947, 1964; V.M . Kogan 1947, 1948 va b.lar). 
B uning sababi sh u n d a k i, uzoq vaqt d a v o m id a k asa lla r bilan olib 
boriladigan ishlar insult yuz bergach, bir necha oy, b a ’zida esa bir necha 
yildan so'ng amalga oshirilgan. Chunki kasalni insultdan yoki jaroh atd an
so 'ng "bezovta qilish" xavfli deb hisoblangan.
N utqiy buzilishni bartaraf etish m etodikalari karlarni o'qitish (optik- 
taktil m etod) tajribasidan ham da m aktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar 
bilan "onalik m etodi" ("fiziologik alfavit" Pestolitstsi, LG . Pestalotstsi 
1909, 1912) bo'yicha ishlash usullaridan olingan.
XIX asrning 60 — 70-yillaridayoq Broka (1901) va boshqalar afaziyali 
kasallar bilan ishlashda b a ’zi bir nutqiy m ashqlardan foydalanishgan. 
Brokaning yozishicha, "M iyada qon aylanishining buzilishi natijasida 
afaziyaga uchragan kasallarda intellektning b a ’zi qoldiqlari qolishini 
hisobga olsak, u holda sabr-bardosh bilan o 'tk azilg an m ash g'ulotlar 
m uayyan ijobiy natijalarni keltirib chiqarishi m um kin".
A. 
Kussm aul (1910) birinchi b o 'lib o 'z ig a xos tab iiy-pedagogik 
psixoterapiya asosida afaziya bilan kasallanganlar nutqini tizimli ravishda 
tiklashni joriy etdi. Uning fikricha, m otor afaziyaga ega bo'lgan kasallarga, 
eng avvalo, so'zlovchining og'zini kuzatish o'rgatilishi kerak. S hundan
240


kelib chiqib, Kussmaul nutqiy funksiyalarni tiklashning bir necha usullarini 
tavsiya etdi.
Mills (1904) m o to r afaziyali kasal nutqining "fiziologik alfabit" m etodi 
bo 'y ich a tiklanish hodisasini e ’lon qildi. Bu m etod bilan ishlanganda 
nutq tovushlarni hosil bo'lish o'rniga k o 'ra guruhlashtiriladi. S o'ngra 
m ana shu tovushlari bem o r pedagog ketidan qaytaradi. K eyinchalik 
tovushlar talaffuzi b o 'g 'in la r tarkibida m ashq qilinadi va nihoyat so 'z 
ham da ju m lalar ichida talaffuz qilish orqali m ustahkam lab boriladi. H ar 
bir tovushga ham da harfga shunday pred m etlar yoki predm etli rasm lar 
tayyorlanganki, ularning nom i tegishli tovushdan boshlangan.
Keyinchalik, Millsning tovushlarni qaytarishga asoslangan metodikasi 
h ar xil variantda q o'llanib, fonetik m etodika, akustik m etodika, eshitish 
m etodikasi kabi turli nom lar bilan ataldi.
S hunday qilib, deyarli bir vaqtning o 'z id a afaziya holatida nutqni 
tiklashning ikki m etodikasi (optik taktil va fonetik m etodikalari) q o'llan a 
boshlandi.
G . G utsm an (1901) birinchi bo'lib, afaziya kasalligi bilan ishlash 
borasida to 'p lan g an tajribalarni um um lashtirdi. K eyinchalik u, m oto r 
afaziyasi yuz berganda nutqni tiklashga qaratiladigan choralarning dastlabki 
bosqichida qo'llanadigan m etodika haqida to 'x talib , bu boradagi ishlarni 
insultdan so'ng darhol emas, bir necha oy o 'tg ac h , nutqning spontan 
yaxshilanish ja ra y o n i m aksim al darajag a y e tg a n d a am alga o sh irila 
boshlanishi kerakligini ta ’kidladi. N utqi m utlaqo yo'qolgan bem orlar 
bilan ishlash m etodikasini tavsiya etdi. Total afaziyada u dastlab lab va 
tillarning nutqsiz harakatlarini takrorlash m ashqlarini o'tkazgan. U ning 
fikricha, tovushlar talaffuzini unli tovushlar va lab undoshlari talaffuzidan 
boshlash kerak. C hunki ularning artikulatsiyasi yaqqol nam oyon bo'ladi. 
T ovushlar b o'g 'in larn in g ichida bir necha b o r takrorlangach, u tegishli 
tovushni o 'z ichiga olgan so'zlarni takrorlash, undan so'ng esa predm etlar 
n o m in i va p re d m e tli rasm lardagi tasv ir n o m in i atash m ash qlarin i 
o'tkazgan.
G . 
G utsm an ham Kussmaul kabi b em o r bilan spontan talaffuz etish 
bo'yicha tizimli m ashqlar o'tkazishni tavsiya etdi. K eyinchalik kasal o 'z 
leksik boyligini orttirib borsa, agram m atizm ni b arta raf etish m aqsadida 
sintaksisni egallashga qaratilgan m ashqlar o'tkazish tavsiya etiladi. Shunday 
qilib, boshqa m ualliflar singari G utsm an agram m atizm ni bartaraf etish 
ishlarini n u tq ning gram m atik buzilishlari yaqqol nam oyon bo 'lganda 
am alga oshira boshlagan.
E. Freshels (1919, 1928) ham optik-taktil m etod tarafdori edi. U 
ham G utsm an kabi insult natijasida afaziyaga uchragan kasallar bilan 
m ashg'ulotlarni erta boshlam aslik, lekin afaziya turli jaro h atlar sababi 
bilan yuz bergan bo'lsa, m ashg'ulotlarni im kon q adar ertaroq boshlash 
lozim deb hisoblagan. Freshels sensor afaziyada akustik yoki fonem atik
241


m eto d d an foydalangan. B unda tovushlar, b o ‘g ‘inlar, so ‘zlar logoped 
tom o n id an talaffuz etilib, so ‘ngra kasal m an a shularni qaytarishi kerak 
edi. Bu m etod sam arasiz bo'lganda, optik-taktil m eto d d an foydalanilgan.
Birinchi jahon urushi yillari m otor afaziyani differensiallashga b o ‘lgan 
urinishlar natijasida m otor afaziyasining har xil variantlarida nutqni tiklash 
masalasiga yangicha yondashish shakllana boshlandi.
1922-yil Eliasberg birinchi bo'lib, m otor afaziyali kasallar bilan optik- 
taktil m etod bo'yicha em as, so‘zlarning m a’noli bo g‘lanishlarini qo'llash 
orqali ishlashni tavsiya etadi. B oshqacha aytganda, u so'zning talaffuz 
etilishiga m uloqot jarayoni asosida erishilishini tavsiya qilgan.
XIX 
asm ing 20-yillaridan boshlab afaziyaga uchragan kasallar nutqini 
tiklash masalasi bilan m s olimlari chuqur shug'ullana boshladilar. Birinchi 
b o 'lib op tik -tak til m eto d n in g q o 'llan ish i S. M . D obrogayev (1925) 
tom onid an batafsil bayon etilib berildi. U ning hisobot kundaligida ushbu 
m etodika yordam ida ishlash yo'llari to 'la -to 'k is ishlab chiqilgan va yoritib 
berilgan. Shunisi m uhim ki, m uallif bem o r bilan ishlashda qo'llanadigan 
so'zlarning to 'liq ro'yxatini ham keltirib o 'tg an.
30-yillardan boshlab Rossiyada ham lo go ped iy a keng rivojlana 
boshlandi. Bolalar logopediyasi am aliyotida optik-taktil m etod ju d a katta 
sh u h rat qozondi (F . A. Rau 1932). 30- va u n d a n keyingi yillarda 
bolalardagi h ar xil anom aliyalarda eshitish sezgisidagi buzilishlarning 
alohida aham iyatga egaligi ochib berildi (R. M . Boskis va R.Ye. Levina, 
1936, 1940). A sta-sekin logopediya bolalardagi n u tq patologiyalarining 
h a r xil turlarini qam rab oluvchi fanga aylanib b ordi (R.Ye. Levina, 1940, 
1951, 1961; O.V. Pravdina 1958, 1960).
40-yillarga kelib afaziya haqidagi ta ’lim otning rivojlanishi va nutqiy 
buzilishni bartaraf etish rnetodlarini ishlab chiqishning yangi bosqichi 
boshlandi. Bir necha yil davomida ko'plab m ualliflar mavjud metodikalami 
qayta к о 'rib chiqib aniqlashtirib bordilar. Tiklovchi reabilitatsion t a ’lim 
m asalalari psixologlar — A.R. Luriya (1947, 1950), B. G . A nanev (1946, 
1947), E.S. Beyn (1947, 1948, 1959), V. M. K ogan (1947) kabilarning 
diqqatini tortdi.
1948-yil E.S. Beyn kattalardagi sen so r afaziyani psixologik analiz 
qilish asosida akustik-gnostik funksiyani tiklash m etodikasini ishlab 
ch iq di. M eto d ik a, talaffuzi o 'x sh ash to v u sh la rn in g idrok etilish ini 
yaxshilash orqali farqlash qobiliyatini tiklashga asoslangan. Bunda kasalga 
tegishli tovushni o 'z ichiga olgan so'zli rasm taq d im etilgan. B em or 
so 'zlarn i taqqoslashi va farqlashi jaray o n id a n u tq n in g fonetik to m on ini 
id ro k etish tik la n ib b o ra d i. E.S. Beyn o 'q is h va y ozish ni tik lash 
m asalalariga ham katta e ’tib o r bilan qaragan. Bu sohalardagi defektlarni 
b a rta ra f etish u ch u n so 'z tarkibini fonetik tah lil etish, qirqm a alifbo 
bilan ishlash, so 'z la rd a tushirib qoldirilgan harflarn i to pish va boshqa 
m eto d lar tavsiya etiladi.
242


Shu yillarda m o to r afaziya tufayli buzilgan nutqn i tiklash usullari 
haqida an cha qiziqarli m a’lum otlar paydo b o ‘la boshladi.
O .P. K aufm an (1947) m o to r afaziya bilan kasallangan insonlar ichki 
n u tq in in g y o ‘q o lish h o la tin i tah lil e tib , o p tik -ta k til m e to d la rd a n
foydalanishni tavsiya etdi. U ning fikricha, artik ular faoliyatni tashkil 
etish dastlabki kezlarda m o to r afaziyali kasalni o ‘qitishda yetakchilik 
qiladi. Z ero, talaffuz etilgan so 'zlar ichki nu tq q a kirish darvozalaridir.
A rtikular im koniyatlarni tiklash ham da fonetik analizni rivojlantirish 
bilan ayni vaqtda so‘zlarning m a’noli bog‘lanishlarini tashkil etish va 
boyitish b o ‘yicha tegishli ch o ra-tad birlar boshlanadi.
M uallifning fikricha, so'zning m a ’noli va gram m atik bog'lanishlari 
qanchalik k o 'payib borsa, kasalning so 'z boyligi shunchalik tez tiklanadi.
B em orning lug'at boyligi tiklana boshlagach, O .P. K aufm an boshqa 
m ualliflar singari agram m atizm ni b arta raf etishga kirishish m um kinligini 
ta ’kidlagan.
L.V. Z ankov (1945) m otor afaziyada olib boriladigan logopedik ishni 
qisqacha bayon etib berdi. M ashg'ulotlar jarayonida quyidagilar am alga 
oshirilgan: bem orning pedagog sekin va aniq talaffuz etgan tovush h am d a 
so'zlarni uning ketidan qaytarishi; yozuv m ashqlarini bajarishi, so'n gra 
yozilgan narsani o'qishi; tegishli tovushlarni o 'z ichiga olgan so 'zlard an 
tuzilgan qisqa-qisqa sh e’rlarni yod olishi. L.V. Z ankov ishni dastlab lab 
undoshlari talaffuzi m ashqlaridan boshlagan. D astlab tovushlar ajratilgan 
holda, so 'n g ra unlilar bilan b o 'g 'in hosil qilib talaffuz etilgan. N atijada 
tovushlarning bir qismi maxsus m ashqlarsiz ham tiklana borgan.
Q ator m onografiyalarida A.R. Luriya (1947, 1948, 1950) II Jah o n
urushi davrida nutqiy funksiyani tiklash borasida to'plangan katta tajribani 
um um lashtirib bergan. Jum ladan, A.R. Luriya m o to r afaziyali kasallar 
nutqini tiklashning batafsil m etodikasini bayon etib, tiklash jarayoni uch 
bosqichda o'tk azilish in i k o 'rsatib berdi. B irinchi bosqich b o 'g 'in va 
so'zning ichki sxemasi ustida ishlash bosqichi. B unda asosiy e ’tib o r so'z 
va b o 'g 'in n in g strukturasini tiklashga qaratiladi.
Ikkinchi bosqich — so'zning morfologik va sem antik jihatlari analizi 
ustida ishlash bosqichi. U ch in ch i bosqichi — ju m la n in g g ram m atik
strukturasini tiklash, ya’ni agram m atizatsiyani bartaraf etish ustida ishlash 
bosqichi.
II J a h o n u ru sh i yillari B .G . A n a n e v b o sh c h ilig id a T b ilisi va 
L en in g ra d d a b ir g u ru h psixologlar va ped ag o g lar afaziyan in g turli 
shakllaridagi nutqiy buzilishlarni bartaraf etishning original m etodikalarini 
ishlab chiqdilar. B.G. Ananev va S.N. Astaxov (1946, 1947) m otor afaziyali 
bem orlarda literal agrafiyani bartaraf etishga qaratilgan konstruktiv-analitik 
m etodikani tak lif etishdi. Bu m etodika ular tom onid an optik-taktil m etod 
bilan ishlashda asosiy yordam chi vosita bo 'lib xizm at qilgan.
M ualliflarning ko'rsatishicha, aw al turli elem en tlardan k o nstm k-
243


tsiyalash orqali h a rf obrazi tiklanadi, so'ngra kasalning eshitayotgan alohida 
tovush va so ‘zlarni yozish qobiliyati tiklanadi, shu nd an keyingina aniq 
talaffuz etish m ashqlari bajariladi.
K onstruktiv-analitik m etodika bilan A.Ya. K lodnaya (1945), V.K. 
O rfinskaya (1948) va b o sh q alar ham ishlaganlar. A.Ya. K olo dn aya 
konstruktiv-analitik m etodni sensor afaziyali b em o rlar bilan ishlashda 
qo'lladi. M o to r afaziyada esa, u optik-taktil m etod bilan ishlagan, am m o 
tovushlar talaffuzi o'rganilgach, ular b o ‘g ‘inlar tarkibida em as, b ir y o ‘la 
so ‘zlarning tarkibida talaffuz etilishi m ashq qilingan. Ushbu m etodika 
oddiy optik-taktil m etodga nisbatan oldinga tashlangan qadam b o ‘ldi. 
V.K. Orfinskaya m o to r afaziyali bem orlarning nutqini tiklashda optik- 
konstruktiv, ya’ni ham konstruktiv-analitik, ham optik-taktil m etodlardan 
foydalandi.
N .P . Serebrennikova (1948) ning m aqolasi ham alohida e ’tiborni 
talab qiladi. U ham huddi B.G. A nanev singari "Telegraf stili" dagi 
agram m atizm ni m o to r afaziyali bem orlar faoliyat aktivligining norm al 
shakllari buzilishi natijasi deb hisoblaydi va agram m atizm ni b arta raf etish 
bo'yicha o'tkaziladigan m ashg'ulotlarning m uayyan sxemasini tak lif etdi.
O ptik-taktil m etod chegaralaridan chiqishga bo'lgan urinishlar 40- 
yillarda ham kuzatildi. Jum ladan, Т. M . M oxova (1948) fonetik m etod 
tarafdori sifatida optik-taktil m etodni tanqid qildi. U uch kasal bilan 3 
xil m etodika (optik-taktil, fonetik, aralash) asosida ishlash natijalarini 
keltirib, shunday xulosaga keldiki, sof fonetik m etodni qo'llash ancha 
samarali natija beradi.
Bir q ato r tadqiqotchilar bem orlar nutqini tiklashda so'zli obrazlarni 
taktil um um lashtirish yo'lidan foydalanishni tak lif etdilar.
X ususan, M .B. Eydinova va D.S. F u te r (1940) ning fikricha, total 
afaziyada stimulyatsiya uchun predm etni paypaslash usulini qo'llash kerak. 
C hunki afaziya bilan kasallangan o d am lar "predm etdan uning nom i 
tom on" harakatlanadilar.
Bu borada F. S. Rozenfeld (1946) ham xuddi shunday fikrdadir. U 
ishlab chiqqan m etodika bilan ishlanganda kasallar dastlab ko'zlarini 
yum gancha h a r xil ob yektlar (sharlar, silindrlar va b.) ni paypaslab 
ko'radilar. S o'ngra idrok etilgan narsani og'zaki yoki yozm a tarzd a bayon 
etadilar. Oxirida esa predm etni chizadilar. N atijada bem orda predm et 
belgilarining nom lari tiklanib boradi.
Lyuk Zinger, A rnold (1949) optik-taktil m etodni qo'llashni tavsiya 
etib psixik va m o to r sohalaridagi torm ozlanishni b arta raf etishga alohida 
e ’tib o r berish kerakligini t a ’kidladilar. Buning u ch u n esa m im ika va 
pontam im ika tizim li ravishda qo'llanishi lozim. Yozuvni tiklash uchun 
u lar rangli alifbodan foydalandilar. Yozishni m ashq qilishda dastlab 
shakllarni shtrixlash, k o 'c h irib yozish, chap q o 'ln i m ashq qilishdan 
boshlanadi.
244


Botez (1962) ning fikricha, artikulatsion m alakalarni rivojlantirish 
dastlab m a ’nosiz b o ‘g ‘inlar bilan m ashq qilish orqali am alga oshirilishi 
dastlabki kezlarda so‘zlar bilan m ashq o ‘tkazm aslik lozim.
S hunday qilib, 50-yillarda optik-taktil m etod variantlari tarafdorlari 
ham yo‘q em as edi. U rushdan keyingi yillarda Rossiya va A Q SH da 
afaziyada nutqiy funksiyalarni tiklash bo 'y ich a dastlabki q o ila n m a la r 
nashr etildi. Ushbu q o ‘llanm alarda nutqni tiklash vazifalariga b o ‘lgan 
har xil yondashuv diqqatni tortadi. T aylor va M oris (1955) o ‘z oldiga 
faqatgina kundalik turm ushda ishlatiladigan 75 — 100 ta predm et nom ini 
tiklash vazifasini q o ‘ysalar, "Afaziya bilan kasallanganlarning nutqini 
tiklash bo'yicha q o ‘llanm a"ning mualliflari E. S. Beyn va boshqalar (1962) 
d astaw al elem entlar jum lalarni tiklash lozim deb hisoblaydilar.
G ranig (1947) ning aytishicha, agar n utqning tiklanish ehtim olligi 
kam b o ‘lsa, kasalga m a’lum sondagi maxsus javoblarni (tayyor shakldagi 
javoblarni) yod oldirgan m a’qul. Granig, shuningdek, qo'shiq aytish usulini 
q o ‘llash sam aradorligiga alohida e ’tib o r berib, u ham nutqiy funksiyani 
tiklashga qaratilgan ish dasturiga kiritilishi kerak deb hisoblaydilar.
Yu.A. Florenskaya va V. A. G rin e r (1941), Yu.A. Florenskaya (1936),
B.M. R obinovich, A.M . Sm irnova, A.A. Popova (1946), A.D. C hernova 
(1958) o ‘z faoliyatida optik-taktil m etoddan foydalandilar. U lar ham
q o ‘shiq aytishni ham da avtom atlashgan nutqiy qatorlarni q o ‘llaganlar, 
biroq asarlarida tegishli m etodikaning tavsifmi berm aganlar.
Bir q ato r asarlarda afaziyali kasallar bilan ishlashda q o ‘shiq aytishdan 
foydalanish masalasi haqida t o ‘xtalib o ‘tiladi. Jum ladan, Ye.M . B aturina 
(1 9 5 5 , 1958) n in g y o z is h ic h a , u o ‘z fa o liy a tid a k asa lg a ta n is h
q o ‘shiqlardan foydalangan, biroq m etodikaning batafsil tavsifmi keltirib 
o ‘tm aydi.
A faziyada n u tq n i tik lash u c h u n q o ‘shiq ay tish d an fo y d alan ish
m etodikasi vengriyalik tadqiqotchilar Varga va G ereb (1959) to m o n id a n
to ‘liq ishlab chiqilgan. Ayrim so‘zlar ko‘p m arotaba takrorlanadigan oddiy 
bolalar q o ‘shiqlari va xalq q o ‘shiqlari m agnit tasm asiga yozilgan. Q o ‘shiq 
m azm uniga m onan rasm lar va so 'z la r tayyorlangan. R asm lar bir n echa 
variantlarda b o ‘ladi: bir rasm (sujetli rasm )da butun qo‘shiqning m azm uni 
aks ettirilsa, boshqalarida sujetli rasm larga predm etlar alohida-alo hid a 
tasvirlangan. B em orlar diqqati m ana shu predm etlar nom lariga qaratilishi 
kerak. M ualliflar m etodikaning q o ‘llanishini ham batafsil yoritib berganlar. 
D astlab, kasallarga q o ‘shiq bir necha b or eshittiriladi. So‘ngra ularga 
sujetli va predm etli rasmlar k o ‘rsatiladi. B em or esa ularning nom ini aytadi. 
R asm lar dastlab bir necha b o r m uayyan ketm a-ketligida taqdim etiladi. 
Keyinchalik rasm lar yoyib beriladi. N ihoyat, predm etlarning q o ‘llanishini 
m uhokam a qilish jarayonida jum lalar hosil qilinadi. B.M. Kogan va boshqa 
m ualliflam ing nutqayi nazariga tayanib, L.S. Svetkova (1961, 1962, 1969) 
nutqning m o to r tom onidagi buzilishini so ‘zlarni m a’noli kontekslarga
245


kiritish ularning ichida (tarkibi) talaffuz etish y o ii bilan b arta raf etishni 
alohida tavsiya etadi.
L.S. Svetkovaning ishlarida nutqiy funksiyalarni tiklashga qaratilgan 
chora-tadbirlar 2 bosqichga ajratiladi: 1 -bosqichda bem or alohida so'zlarni 
talaffuz etishga, yozishga va o ‘qishga o'rgatiladi. 2-bosqichning vazifasi 
esa tayyor so'zlardan ju m lalar tuza olish qobiliyatini tiklashdan iborat.
So'nggi 10-yilliklarda yozilgan adabiyotlarda q o n -to m ir kasalliklari 
tufayli ro'y bergan nutqiy buzilishlarni b arta raf etishga qaratilgan ishlarni 
im kon.qadar ertaroq boshlash maqsadga muvofiq bo'lishi haqida m uayyan 
fikrlar bildira boshladi.
Ularga ko'ra, afaziyaning dastlabki bosqichlaridayoq nutqiy terapiya 
o'tkazilishi kerak.

Download 16,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   289




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish