M. Y. Ayupova

Efferent m otor afaziya
B ir tekis, m arom li h arakatlar, bosh m iya p o 's tlo g 'i m o to r oldi 
sohalarida am alga oshiriladi.
Q a t’iy bo'ysunish qonuniga muvofiq gapda so'zlarning, so'zda b o 'g 'in
va tovushlarning sintagm atik zanjiri hosil bo'ladi: "hovli" yoki "bog'cha" 
so'zida tovushlar tartibi aynan shunday bo'lishi lozim, boshqacha bo'lishi 
m um kin em as; gapda sifat yoki ko'm akchi, fe’l yoki ravishdan oldin 
turolm aydi va h.k.
256

---

Efferent m o to r afaziya, chap o ‘rta 
m iya arteriyasining oldingi shohlari 
zararlanishi natijasida kelib chiqadi. U 
o d a t d a g i d e k , h a r a k a t d a s t u r in i
o 'z la sh tirish va am alga oshirishdagi 
qiyinch ilik lard a n am oyon b o'lu vchi 
kinetik apraksiya bilan birga kuzatiladi 
(26-rasm ).
M iy a n in g
m o t o r
o ld i 
b o 'lim la r in in g z a ra rla n is h i n u tq iy
stereotiplarning patologik inertligini 
keltirib chiqaradi. Bu tovush, b o 'g 'in
va leksik o 'rin alm ashinuvlar ham da 
perservatsiyalar, takrorlashlarga olib 
k e la d i. 
P e r s e r v a t s i y a l a r
s o 'z ,
b o'g 'in larn i ixtiyorsiz takrorlashlar, bir 
artikulatsion aktdan ikkinchisiga o 'z 
vaqtida o'tolm aslik oqibatida yuzaga keladi.
Bu esa o 'z navbatida og'zaki nutqni, yozuv, o 'qish ni qiyinlashtiradi, 
gohida butunlay yo'qotadi.
Ekspressiv nutq buzilishi
Q o 'p o l efferent m o to r afaziyada, bosh m iya q o n aylanish in ing
buzilishidan so 'n g ilk bosqichda shaxsiy n u tq b u tu n lay b o'lm asligi 
m um kin.
A faziyaning bu shaklida artikulatsion apparat apraksiyasi alohida 
tovushlarni takrorlashda em as, balki tovush yoki b o 'g 'in seriyalarini 
takrorlash qobiliyatini yo'qotishda o 'z aksini ko'rsatadi. B em or ularni 
k o 'p m arotaba takrorlaydi, tovush yoki b o 'g 'in larn in g ikki seriyasini 
takrorlash iltimos qilinsa, tovush talaffuzi aktida hech qiynalm ay aw algi 
tovush yoki b o 'g 'in qatoridagi tovushlarni perservatsiyalaydi. Bu efferent 
m o to r afaziyaning eng m urakkab variantidir. Bunda nom lash funksiyasi 
butu n lay y o 'q o lad i, birinchi b o 'g 'in aytib yuborilganda esa, yo uni 
avtom atizatsiyalanib tugashi, yo aynan shunday b o 'g 'in d a n boshlanuvchi 
boshqa so'zga o 'tib ketish holati yuzaga keladi. M asalan, predm etli 
rasmlarni nomlayotgan bem orga "qo" bo'g'inini aytib yuborsangiz, "qovun" 
so'zi o'rn ig a "qovoq", "qog'oz", "qoshiq" va h.k. larni talaffuz qiladi.
A lohida s o 'z la r artikulatsiyasining inertligi o q ib atid a, b o 'g 'in n i 
oldindagi so'zga o'tkazishga asoslanuvchi kontam inatsiya holati kuzatilishi 
m um kin: "qoshpoq" (qoshiq, qalpoq).
Efferent m otor afaziyaning boshqa variantida, nutq va m uloqotning 
s p o n ta n tik la n is h id a k o 'p i n c h a y a q q o l if o d a la n g a n e k s p re s s iv
a g r a m m a tiz m s h a k lla n a d i: b e m o rla r fe ’lla rn i ta s h la b o 't a d i l a r ,