M. Y. Ayupova

O g ‘zaki va yozm a nutqning buzilishi. 
Sem antik afaziyada ekspressiv 
nutq, nutqning artikulatsion tom onini saqlanganligi bilan farqlanadi. 
Biroq, yaqqol ifodalangan am nestik qiyinchiliklar kuzatilishi m um kin: 
bem orga so'zdagi birinchi b o 'g 'in yoki tovushni eslatib yuborish yaxshi 
yordam beradi. So'zlar predm et funksiyasini ifodalash bilan almashtiriladi: 
"Bu shu narsaki, u orqali ko'chani k o 'radilar”, yoki "Bu shu narsaki, 
vaqtni ko'rsatadi".
252

---

S em antik afaziyada, am nestik qiyinchiliklar asosida "kuch qonuni" 
nom li buzilish yotadi (A.R. Luriya). Bu norm ada, m azm u n b o'yicha, 
kategorial nisbat b o 'y ich a, yaqin so ‘z seriyalari ichidan, so ‘zni xatosiz 
tanlash im konini beradi.
" K u c h q o n u n i n in g " b u z ilis h i, m a ’lu m s e m a n tik d o ir a d a g i 
paradigm alardek, so ‘z izlashni chegaralaydi. Shunga bog‘liq ravishda 
b e m o rla r, p r e d m e tn in g k a te g o ria l te g ish lilig i y ok i fu n k s iy a s in i 
ifodalashning sintagm atik usuliga o ‘tib oladilar: "baliq yeydigan -chi” 
" k e sa d ig a n -c h i" " y o z a d ig a n -c h i". S e m a n tik afaziya u c h u n v erbal 
parafaziyalar xarakterli em as, chunki bem orlar bir paradigm ani boshqasiga 
a ralash tirm ay d ilar. L u g ‘atn in g kam bag'alligi sifatlarn i, rav ish larn i, 
ta ’riflovchi iboralarni, sifatdosh va ravishdoshlarni, m aqollarni, m atallarni 
kam q o ‘llashda aks etadi. Afaziyaning bu shaklida yozm a nutq o 'zin in g
kabag‘alligi, sintaktik shakllarning stereotipligi bilan farq qiladi, unda 
ergashgan q o ‘shm a gaplar va bog'langan q o ‘shm a gapar kam , sifatlarni 
q o ‘llash qisqaradi.
Sem antik afaziyada hisob operatsiyalarining q o ‘pol buzilishi kuzatiladi. 
A rif m e tik a m a l l a r n i y e c h is h d a b e m o r l a r h a r a k a t y o ‘n a lis h in i 
aralashtiradigan, o ‘nlikdan o ‘tishda qiynaladilar, ko ‘p xonali sonlarni 
eshitib yozish qiyinchilik tu g ‘diradi. M asalan, 108 soni o ‘rniga odam
1801, 1108 sonini yozib qo'yadi, chunki sonlarning tartibini aniqlashga 
q iy n a la d i. H is o b n in g b u z ilis h i v a z ifa la r m a tn in i tu s h u n is h d a g i 
qiyinchiliklarda nam oyon b o ‘ladi, chunki ular ham m antiqiy elem entlarni 
o ‘zida jam laydi: k o ‘p -k am , uzoq-yaqin, necha m arta, qanchaga. Bu ham
o ‘sha m antiqiy-gram m atik konstruksiyalarni sim ultativ analiz va sintez 
qilishning buzilishi bilan tushuntiriladi.