M. Y. Ayupova



Download 16,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet120/289
Sana21.05.2022
Hajmi16,96 Mb.
#605768
1   ...   116   117   118   119   120   121   122   123   ...   289
Bog'liq
Logopediya Ayupova M.

Sem antik afaziya. 
Sem antik afaziya bosh m iyaning nutq b o'yicha 
d o m in a n t c h a p k a tta y a rim sh a rla rn in g te p a va en sa q ism la rin in g
zararlanishi natijasida kelib chiqadi. Bosh miya chap katta yarim sharlari 
tepa-en sa qism larining zararlanishida nutq m a ’nosi saqlanadi, so'zning 
tovush tarkibini izlash kuzatilm aydi, nutq-eshituv xotirasining pasayishi 
va fonem atik eshituvning buzilishi hodisasi kuzatilm aydi.
Sem antik afaziyada kerakli so'zn i izlashda yoki predm etni ixtiyoriy 
nom lashda o'ziga xos am nestik qiyinchiliklar kuzatiladi. Bunda, leksik 
p arad ig m alarn il topishdagi qiyinchilikda, bem o rlar ish p redm etn in g
funksiyasi va sifatini ifodalashga sintagm atik vositalar bilan yondashadilar, 
y a’ni bir so'zni boshqasi bilan alm ashtirm aydilar (verbal parafaziyalar), 
balki so'zni yaxlit fraza bilan alm ashtirib gapiradilar: "Anovi bor-ku, 
yozadigan narsa. . . " bor-ku, kesadigan narsa" va shu kabilar. B undan 
ta s h q a r i a fa z iy a n in g b u n d a y sh a k li u c h u n m u ra k k a b im p re ssiv
agram m atizm xarakterlidir.
Sem antik afaziyada impressiv agram m atizm va am nestik qiyinchiliklar
yaqqol ifo d a la n g a n fa z o v iy -k o n stru k tiv ap rak siy a b ilan k o 'p g in a
u m u m iy lik k a ega, c h u n o n c h i, a faziy an in g bu sh ak lid a m urak k ab
paradigm a, sin o n im -p a ra d ig m a la r u ch u n xarakterli b o 'lg an fazoviy 
se m a n tik k o o rd in a tla r d a m o 'lja l o lis h , b irla m c h i b u z ilg a n belgi 
hisoblanadi. M asalan, otaning akasi-am aki (amaki so'zining boshqacha 
varianti erkak hisoblanadi, o 'z a ro qarindoshchilik m unosabatlaridagi 
murakkab sem antik sohada mavjud, otaning m a’lum bir qarindoshi emas).
Tushunishning buzilishi. 
K o'm akchi va fleksiylar bilan ifodalangan
so'zning m urakkab m a ’no va gram m atik m unosabatlarni tushunishning
251


buzilganligi, impressiv agram m atizm nom ini olgan. Sem antik afaziyada 
"Hodisalarni yetkazuvchi" oddiy iboralarni tushunish saqlanadi. B em orlar 
alohida ko‘m akchilam ing ahamiyatini yaxshi tushunadilar, qalam ni qoshiq 
ostiga yoki qoshiqni pichoqni o ‘ng to m oniga bem alol q o ‘ya oladilar, 
biroq k o ‘rsa tm a b o ‘y ich a u c h ta p re d m e tn i jo y lash d a q iy n alad ilar: 
"Sanchqidan o ‘ng va qalam dan chap tarafga qaychini q o ‘y". G eom etrik 
figuralarni joylashtirish ularga yanada qiyinchilik tug'diradi. D o ira ostiga 
va kvadrat ustiga kesik ch iziq chizish singari m a n tiq iy -g ra m m a tik
vazifalarni yecholm aydilar va taqqoslovchi so 'z birikm alarida m o ‘ljal 
ololmaydilar: "Ahm ad A zizdan baland, N odirdan past. U lardan qaysi 
biri eng baland? Kim eng past?" shunga o'xshash qiyinchiliklar ravish 
bilan keluvchi taqqoslovchi so ‘z birikm alarini ham tushunishda yuzaga 
keladi; uzoqroq-yaqinroq, o'n g d a-ch ap d a va h.k.
Sem antik afaziyada flektiv so ‘z birikm alarini tahlil qilish q o ‘pol 
buziladi: "Taroqni ruchka bilan ko'rsat, ruchkani qalam bilan ko ‘rsat". 
Bu vazifalarni bajarishda bem or predm etlarni qo‘liga oladi, lekin maqsadli 
harakatni oxirigacha bajara olmaydi. B unday qiyinchiliklar harakatni 
yo'nalganligini aniqlashda gapni tushunish holatida ham kuzatiladi: 
N odirni Akbar urdi (K im urushqoq?). K o'rsatilgan ikki gapdan o'xshash 
gapni ajratib ko'rsatishda ham qiyinchiliklar mavjud: Quyosh yer bilan 
yorishadi: Yer Quyosh bilan yorishadi yoki Y er quyoshni yoritadi: Quyosh 
Yerni yoritadi.
Sem antik afaziyada "m unosabat aloqasini" yetkazuvchi m antiqiy- 
g ram m atik so 'z birikm alarini hal qilishda b irm u n ch a qiy in ch ilik lar 
tug'iladi: "otaning akasi" — "akaning otasi". Bularni m a’lum m azm un 
kategoriyalarini solishtirib hal qilish m um kin: am aki-aka-ota.
Sabab-oqibat, vaqt va fazoviy m unosabatlarni, sifatdosh va ravishdosh 
gaplarni ifodalovchi m urakkab sintaktik konstruksiyalarni tu sh u n ish
bemorlarga qiyinchilik tug'diradi. C hunonchi, quyidagi gaplarni tushunish 
ular uchun murakkab: "M en opam bilan gaplashib bo'lgach, oshxonaga 
yo'naldim ", "H am m ayoq ho'lligi sababli yom g'ir yog'yapti" kabi gaplarda 
m antiqsizlikni anglam aydilar.
S em antik afaziyada m etaforalar, m aqollar, m atallar, qo ch irim li 
so'zlarni tushunish yo'qoladi, ulardagi k o 'ch m a m a ’no tushunilm aydi. 
C h u n o n ch i, "tosh yurak", "tem ir qo 'l" kabi m etaforalar, "kiradigan 
eshigingni qattiq yopm a" kabi m aqollar to 'g 'ri, aniq m a’noda tushuniladi.

Download 16,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   116   117   118   119   120   121   122   123   ...   289




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish