|
2. OAVni ta sis etish qaysi qonunda о 'z ifodasini topdi?
3. Yangi tu zilgan partiyalar nashrlarini bilasizmi?
4. Iqtisodni isloh qilishning 5ta asosiy tamoyillarini ayting.
5. Tashkil bo ‘Igan xususiy nashrlarni sharhlang.
30
2-BOB. 0 ‘ZBEK JURNALISTIK ASI TIPOLOGIYASI
2.1. Jurnalistik faoliyat v a uning ko‘rinishlari
Jurnalistik faoliyatning mohiyati axborot tarqatish desak xato
bo lm asa kerak. Chunki axborot tarqatish so‘zining asl mazmuni biron
narsa haqida tushuncha berish degan m a’nodan kengroq.
Axborot inson hayotida g ‘oyat muhim rol o ‘ynaydi. Uni falsafiy
m a’noda moddaning yashash xususiyatlaridan asosiysi, moddalar orasidagi
o ‘zaro munosabat, bir-biri bilan aloqa va bir-biriga ta’sir vositasi deb
ta’riflashadi. Demak, axborot moddaning yashash tarzi, xususiyatidan
kelib chiquvchi hosila. U insonning dunyoni bilishi hamda tajribaga ega
bolishidagi asosiy vosita. Inson oladigan axborot turlari xilma-xil.
Jumladan, ta’limiy, tarbiyaviy, kasbiy, ilmiy, iqtisodiy, badiiy, estetik,
diniy va boshqa turlari mavjud.
Inson oladigan axborot tabiatdagi shakl, hajm, rang, nur, issiqlik,
sovuqlik, hid va boshqa vositalardan tashqari ko‘rish
(tasvir)
va eshitish
(tovush)
kabilardan ham iborat b o iad i.
Jamiyatni boshqarishda esa o ‘ziga xos turdagi axborotlar - ijtimoiy
axborot, siyosiy axborot, xalqaro axborot, harbiy axborot, maxfiy axborot
va boshqa turlari qoilaniladi.
Bular ichida ijtimoiy axborot turiga e ’tiborimizni qaratsak. Bu tur
inson ongini o ‘stirishda uning ijtimoiy faoliyatini boshqarib turishda,
jamoatchilik fikrini shakllantirishda muhim rol o ‘ynaydi.
Aytish kerakki, jamiyatda yakka hukmdorlar mavjud b o ig an davrda
ijtimoiy axborot ulaming manfaatini siyosatiga moslashtirilgan edi.
Kommunistik tuzum davrida axborotdan yakka g ‘oyaviy hukmronlik
o ‘rnatish uchun foydalanib kelingan. Faqat demokratik jamiyatdagina
ijtimoiy axborot jamiyat taraqqiyoti, keng ornmaning manfaati uchun
xizmat qilishi mumkin.
“Axboriy matbuot” deganda biz mohiyat e’tibori bilan “Yangiliklar
jurnalistikasi” m a’nosini tushunamiz. Zero, bu ikki tushuncha uzviy, biri
31
ikkinchisiz m a’nosiz ekanligi aniq. G ‘arbda “Axboriy matbuot’ ga
o‘xshash yana bir munozarali “Fikrlar matbuoti” tushunchasi mavjud. Bu
ikki tushunchani farqlash va qoMlash shartli. Ular G ‘arbda ham, bizda ham
bir - biridan ayri (sof) holda amal qilolmaydi. G ‘arb ommaviy axborot
vositaiarida o ‘zgacharoq xol mavjud degan fikr ham y o ‘q emas. U yerda
yangiliklarning uzluksiz oqimini uzatishda Si-En-En, “Nemis to iq in i”,
“Bi-Bi-Si”, “Ozodlik”, “Amerika ovozi” kabilarda ham “S o f’ holdagi fakt,
voqea-hodisalarni uzatish bilan bir qatorda ularni sharhlashga ham e’tibor
2
berilishini tan olish kerak.
Axborotni xabar qilish, tushuntirish, m aiu m qilish m a’nosida
tushunar ekanmiz, demak, axboriy jurnalistika oldindan m aiu m
boim agan biror narsa, voqea haqidagi har qanday xabar axborot degan
tavsifga qo'shilgan holda axborot, faktlar haqidagi xabardangina iborat
b o iib qolmay, inson ichki ehtiyoji b o im ish muloqotni ta’minlovchi aloqa
qilish amali va fikr almashish jarayoni hamdir, deb toidirish va tahrir
qilishga ham qo‘shilamiz. Bizga m aium ki, voqelik qanchalik rang-barang
aks etsa, xabarning axboriy-qiymati shunchalik yuqori b oiadi. Chunki
turli xalqlar, davlatlarning birdek demokratik qadriyatlarga intilishlaridan
qat’iy nazar, ular madaniy va siyosiy ong darajasining turli bosqichida
turishlarini esdan chiqarmaslik kerak.
Axborotni gazeta, jurnal, radio, televideniye, internet, axborot
agentliklari tarqatsa, ana shu ular tarqatgan axborotlarni qabul qilib oluvchi
asosiy guruhlar bor. Ular uchta:
Birinchisi, m a’naviy - shaxsiy guruh. Unga adabiyot, san’at, ichki va
xalqaro mavzular bilan qiziqadiganlar kiradi.
Ikkinchisi, kasbiy - funksional guruh. Unga ijtimoiy-siyosiy axborotni
katta qiziqish bilan tinglaydiganlar kiradi.
Uchinchisi, iste’molchilikka yo ‘naltirilgan guruh. Bu toifadagilar
ommaviy axborot vositalaridan hordiq chiqarish va dam olish xabarlarini
kutadilar. To‘g ‘rirog‘i ularni turli teleshou, sport qiziqtiradi.
Milliy mustaqillikka erishgan va demokratik, huquqiy davlat qurish,
adolatli
fuqaro
jamiyati
tuzish
y o iid a n
borayotgan
bizning
2 L u g 'at.Ju m alistik a.R ek lam a. P ablik R ileyshnz. M a ’lum otnom a. 1700 ta atama. Т., 2003.
32
mamlakatimizda ijtimoiy axborotga b o‘lgan talab oshib hamda uni yig‘ish
va tarqatish imkoniyatlari yanada kengayib bormoqda.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasmmg 67-moddasida hamda
hukumat qabul qilgan qator qonunlarda axborot olish, tarqatish borasidagi
demokratik huquqlar aniq, ravshan bayon etib berilgan.
Shu o ‘rinda ommaviy axborot vositalarining ijtimoiy axborotni yig'ib,
ommaga doimiy ravishda yetkazib turuvchi asosiy vosita ekanligini e’tirof
etmoq kerak. Jumalistikaning ijtimoiy hayotni aks ettirish ko‘rinishlaridan
biri, real voqelikni bilish, tadqiq etish hamda unga ta’sir k o ‘rsatishning
muhim vositasi ekaniga e ’tiborni qarataylik.
Jurnalistika, jumladan uning bu ko‘rinishi m a’lum bir voqelikni o‘zida
aks ettiradi, uni o ‘rganadi, tahlil qiladi, hamda unga qaytadan ta ’sir
ko‘rsatadi.
Matbuotning falsafiy mohiyati uning ijtimoiy ong Matbuotning
falsafiy mohiyati uning ijtimoiy ong ko'rinishlandan biri ekanligidir.
M a’lumki, olamda ijtimoiy borliq va unga mos keluvchi ijtimoiy ong
mavjuddir. Ijtimoiy ong tarkibida mafkura, fan, adabiyot, san’at, ijtimoiy
psixologiya va boshqalar mavjud b o iib , matbuot ham shular qatorida teng
huquqli a ’zo, ijtimoiy ong shaklini tashkil etadi.
Bilamizki, matbuot y a’ni jurnalistika ijtimoiy ongning eng o ‘tkir va
ta’sirchan qismi. U turli sohalar hamda xillarga ega. Jumladan, ijtimoiy -
siyosiy jurnalistika, iqtisodiy ishlab chiqarish jurnalistikasi, ilmiy
jurnalistika, badiiy jurnalistika, san’at jurnalistikasi, hajviy jurnalistika,
sport jurnalistikasi, harbiy jurnalistika, bolalar jurnalistikasi kabi sohalar
hamda fotojurnalistika, radiojurnalistika, telejurnalistika, internet kabi
xillari mavjud. Bularning bari ijtimoiy hayotni aks ettirishdan iborat,
umumiy qonun asosida faoliyat ko‘rsatadi. Matbuotning davomiyligi esa
uning ijtimoiy ong ko‘rinishi sifatidagi o ‘ziga xos xususiyatlaridan biridir.
Ijtimoiy amaliyot bilan jumalistikaning o‘zaro aloqasi natijasida
axborot vositalarining m a’lum bir tarkibi paydo boiadi: Ulaming tasnifi
asosida har bir nashr hamda ommaviy axborot vositalarining aniq ifoda
etilgan tarkibi paydo boiadi. B a’zi belgilariga qarab, hodisa va voqealar
lasnil'i umumlashtiriladi. Jurnalistikani o lg an ish davomida ommaviy
axborot vositalari tarkibiga va ulaming rivojlanish yo‘nalishiga kasbiy
33
nuqtai nazardan qarash vazifasi qo‘yiladi va har bir konkret olingan nashr
yoki eshittirish dasturiga tasnif bildiriladi. Avvaliga ba’zi bir uslubiy
qoidalami o ‘rganib olish maqsadga muvofiq boiadi,
Do'stlaringiz bilan baham: |
