(muharrirlari-Mardonqul Shohmuhammadzoda, Akobir Shomansurov,
Fitrat) Qo‘qonda “Sadoiy Farg‘ona” (muharriri-Obidjon Mahmudov),
“Tirik so‘z” (muharriri-Obidjon Mahmudov), “El bayrog‘i” (muharriri-
B o‘lat Soliev) gazetalari hamda Toshkentda “Al-isloh” (muharriri-
Abdurahmon Sodiq o ‘g ‘li), Samarqanda “Oyina” (muharriri-Mahmudxo‘ja
Behbudiy), Q o‘qonda “Kengash” (muharriri-Hamza), “Yurt” (muharriri-
Ashurali Zohiriy) jurnallari ham chop qilindi.
Bu gazeta-jumallarning asosiy g ‘oyasi Turkiston xalqini Mustaqilligi
uchun ularni siyosiy kurashga hozirlay olish edi. Bu muqaddas ishni ular
amalga oshira oldilar. Jadidlar o ‘zlarining matbuotlari orqali “Ozodlik,
tenglik va adolat” shiori ostida faoliyat yuritdilar.
Jadidlar 1917-yil fevral inqilobini siyosiy kurashga o ‘tish bilan
qarshiladilar. Bu jadidchilik harakati o'zining
yangi bosqichiga qadam
qo‘yganligidan dalolat edi.
Jadidlar o ‘z dasturlarida ko ‘rsatilgan deyarli barcha masalalami
jumladan, o'lkada demokratik mustaqil davlat tuzishdek siyosiv rejani
amalga oshirish uchun birinchidan. o ik an i qoloqlikdar»'
parish,
ikkinchidan. xalqqa m a’rifat berish, uchmchidan. jamiyatm isloh qilish,
to ‘rtinchidan. avvaliga Turkistonda muxtoriyat hukumatini barpo etish,
beshinchidan. davlatning milliy qo‘shiniga ega bo‘lishini ta’minlash,
oltinchidan. o ‘z milliy valyutasini joriy etish, yetlinchidan. soliqlar
tizimida o ‘zgartirishlar qilish, sakkizinchidan. ijtimoiy-iqtisodiy
islohotlar
o ‘tkazish, to^aaizinchidan, xalq ommasining siyosiy faolligini o'stinsh,
o ‘ninchidan. musulmon maktablarining ta ’lim usuli va dasturlarini isloh
qilishga qisman erishdilar. Bu ishda matbuot kuchiga tayandilar.
1917-yil
26-28-noyabrda
Q o‘qonda
b o ‘lgan
Turkiston
o ‘lka
Musulmonlarming favqulodda 4-quriltoyi o ‘lkada Turkiston Muxtoriyati
hukumati tuzilganini e’lon qildi. Bu Turkiston mintaqasidagi dastlabki
demokratik hukumat edi. Albatta unga demokratik matbuot zarur edi. “ El
bayrog‘i“,
“Birlik
tug‘i”,
«Свободный
Туркестан»,
«Известия
Временного правительства Автономного Туркестана» kabi hukumat
gazetalari o'zbek, qozoq, rus tillarida nashr qilina boshlandi. Avval
chiqayotgan “U lug‘ Turkistan” hamda “Hurriyat” gazetalari muxtoriyat
hukumati faoliyatiga xizmat qila boshladi.
Ammo afsuski, demokratik
20
hukumat atigi 72 kun umr k o ‘rdi. 1918-yilning 19-26-yanvarida bo‘lib
o ‘tgan Turkiston oMkasi ishchi, soldat va krestyan deputatlarining
favqulodda 4-syezdi Turkiston Muxtoriyati hukumati va uning a’zolarini
qonundan tashqari holda deb hisoblab, hatto ularga qarshi harbiy harakatlar
boshlandi. 1918-yilning 19 - fevralida qurol kuchi bilan Turkiston
Muxtoriyati hukumati ag‘darib tashlandi. (A ’zamxo‘jaev S. Turkiston
Muxtoriyati. Т., 2000 у. kitobini o'qing).
Shunday qilib Sovet tuzumi Turkiston Muxtoriyatini qonga botirgach
jadidchilik harakati kuchli o ‘zgarishga uchradi.
Ularning matbuoti yopib
tashlandi va mol-mulki musodara qilindi, faollari esa qamoqlarga
tashlandi, qatag‘on qilindi.
Shu davr oralig‘ida Ismoil Obidiy, Munavvarqori, Abdulla Avloniy,
Ahmadjon Bektemirov, Saidkarimboy Saidazimboy o‘g ‘li,
Mirzo Jalol
Yusufzoda, GMyosiy Maxsum Xusayniy, M ahmudxo‘ja Behbudiy,
Ubaydulla X ocjaev, Obidjon Mahmudov, Abdurahmon Sodiq o ‘g ‘li,
Ahmad Zakiy Validiy, M.Afandizoda, Kabir Bakirov,
Abdulla Battol,
Temirbek Xudoyorxonov, Mardonqul Shohmuhammadzoda, Akobir
Shomansurov, Fitrat, B o‘lat Soliev, Hamza, Ashurali Zahiriy kabi jadidlar
faoliyat yuritdilar, ular gazeta va jurnallar ochishib, o ‘zlari
muharrirlik
qilishdi.
Jadid matbuoti xalqni “har vaqt g ‘aflat uyqusidan uyg‘otuvchi”
“millat ongining ochqichi” ekanini namoyish eta oldi.
Ammo mustaqillik harakati 1929-yil oxirida milliy ziyolilarning
ko‘pchiligining Sovet rejimi tomonidan qamoqqa olinishi tufayli faollik
bilan olib borilgan siyosiy kurash so‘ndi. K o‘pgina jadidlar o‘ldirildi,
qamaldi, ba’zilari siyosiy hayotdan chetlashib badiiy ijod bilan shug‘ullana
boshladi, ba’zilari Sovet idoralarida turli lavozimlarda ishlay boshladilar.
0 ‘zbek jurnalistikasi taraqqiyotidagi ikkinchi bosqich tugab, 1931-yildan
0 ‘zbek jurnalistikasi taraqqiyotidagi ikkinchi bosqich tugab, 1931-yildan
uchinchi bosqich boshlandi. Sovet davri jurnalistikasi deb nomlangan bu
bosqich 1990-yilgacha davom etadi. Bu bosqichda chop etilgan deyarli
barcha matbuot umum demokratik qoidalarga zid ravishda yakka
Do'stlaringiz bilan baham: