M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

AD = C + I + G + Xn. 
Baholar darajasi va talab qilingan milliy mahsulot hajmi 
o‘rtasidagi bog‘liqlikni ifoda etuvchi chiziq yalpi talab egri chizig‘i 
deb ataladi.
37
Buni chizma ko‘rinishida tasvirlash mumkin (5.1-rasm). 
5.1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, yalpi talab egri chizig‘i doimo 
pastga va o‘ngga suriladi. 
5.1-rasm. Yalpi talab egri chizig‘i 
Bunday surilishning sababi har xil. Ma’lumki, alohida olingan 
tovarlar bozorida talab egri chizig‘ining surilishiga asosan daromad 
samarasi va o‘rinbosar tovarlar sabab bo‘ladi. Ayrim tovarlarning 
bahosi pasayganda, iste’molchilarning pul daromadlari ko‘proq 
mahsu–lot sotib olish imkonini beradi (daromad samarasi). 
Shuningdek, baho pasayganda iste’molchi ushbu tovarni ko‘proq 
boshqa sotib oladi, chunki u boshqa tovarlarga nisbatan arzonroq 
bo‘ladi (o‘rnini bosadigan tovarlar). 
Milliy bozorda AD-egri chizig‘ining trayektoriyasini, ya’ni uning 
quyiga egilganligini, avvalo pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi 
yordamida izohlash mumkin:
M V=Y P 
Bu yerda: M – muomaladagi pul miqdori; V – pulning aylanish 
tezligi; 
P – iqtisodiyotdagi baholar darajasi (baholar indeksi); Y – talab 

---

65 
qilinayotgan real ishlab chiqarish hajmi. 
Bu tenglamadan: 
P = M V / Y va Y= M V / P 
tenglamalarni keltirib chiqaramiz. Bu tenglamalardan ko‘rinadiki, 
baholar darajasi qancha oshsa, real YaIM hajmiga talab shuncha past 
bo‘ladi, ya’ni pul massasi (M) va uning aylanish tezligi (V) o‘zgarmas 
bo‘lsa baholar darajasi va yalpi talab o‘rtasida teskari bog‘liqlik 
mavjud bo‘ladi.
38 
5.2. Yalpi talabning baho va bahodan boshqa omillari
Baholar darajasi va yalpi talab o‘rtasidagi teskari bog‘liqlikni, 
shuningdek quyidagi baho omillari bilan izohlanadi: 
1.
Foiz stavkasi samarasi; 
2.
Boylik samarasi yoki real kassa qoldiqlari samarasi; 
3.
Import xaridlar samarasi.