M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

16.3.
 
Rikardoning nisbiy ustunlik nazariyasi
D. Rikardo A. Smitning «Mutlaq ustunlik» nazariyasini yanada 
mulohaza qilish natijasida ushbu nazariya umumiy qoidaning bir qismi 
ekanligini isbotlab berdi. D. Rikardo «Siyosiy iqtisodning boshlanishi 
va soliqlar» nomli asarida klassik nazariyani boshi berk ko‘chadan olib 
chiqadi. Uning fikricha, mamlakatlar ishlab chiqarish samaradorligini 
ta’minlashda yoki ko‘proq ustunlikka ega bo‘lgan yoxud kamroq 
zaiflikka ega bo‘lgan mahsulot ishlab chiqarish va sotishga 
ixtisoslashsalar maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunday vaziyatlarda ikki 
mamlakat o‘rtasidagi savdo ko‘proq imkoniyatlar olib keladi. Har 
bir mamlakat o‘zi ixtisoslashgan mahsulotlarni ishlab chiqaradi va shu 
orqali yutuqlarga erishadi. Uning mulohazalari “Nisbiy ustunlik 
nazariyasi”da o‘z yechimiga ega bo‘ldi. 

---

198 
Masalan, Portugaliyada ishlab chiqarilgan movut va Angliyada 
ishlab chiqarilgan vino individual xarajatlarga ega bo‘lsin. Shuni 
hisobga olgan holda D.Rikardoning “Nisbiy ustunlik” nazariyasini 
qo‘llaymiz: 
16.1-jadval
 
Mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan mehnat sarfi. 
 
Movut(bir dona) 
Vino(barrel) 
Portugaliya 
90 
80 
Angliya 
100 
120 
Yuqoridagi misoldan ko‘rinib turibdiki Portugaliya barcha turdagi 
mahsulotlarni ishlab chiqarishda mutlaq ustunlikka ega. Ya’ni bir dona 
movut ishlab chiqarish uchun 90 mehnat birligi, bir barrel vino ishlab 
chiqarish uchun esa 80 mehnat birligini sarflaydi. Ammo, D. Rikardo 
Portugaliyada movut ishlab chiqarishga nisbatan vino ishlab chiqarish 
savdosini yo‘lga qo‘yish ko‘proq foyda olib kelishini ta’kidlaydi. 
Chunki, bir dona movutga nisbatan bir barrel vino ishlab chiqarish 
arzonga tushmoqda. Bunda nisbiy ustunlikdagi farq har bir millat 
uchun xalqaro savdoda yutuqqa olib keladi. Ya’ni, Portugaliya bir 
barrel vinoni (80 birlikda) 120 birlikda Angliyaga sotsa va o‘z 
navbatida, Angliyadan (100 birlikda) ushbu birlikda 1,2 dona movut 
sotib olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. O‘zida ishlab chiqarilgan 
mahsulotga solishtirganimizda esa 
8/9 
donaga ega bo‘lar edi. 
Boshqacha aytganimizda, Portugaliyaning vino ishlab chiqarish va 
movutni sotib olish evaziga oladigan foydasi quyidagicha bo‘ladi.