М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

Have you a good watch?
Had he a large library?
Лекин, Past Indefinite нинг сўроқ шакли кўпинча to do ёрдамчи феъли ёрдамида ясалади:
Did he have a large library?
To have феълининг б ў л и ш с и з шакли not юкламаси ёрдамида ясалади. Present ва Past Indefinite да not юкламаси have феъли билан haven’t, hasn’t, hadn’t қисқартмаларини хосил қилади. To have феълидан кейин келадиган бирликдаги саналадиган отдан олдин ноаниқ артикл қўйилади, кўпликдаги саналадиган от хамда саналмайдиган отдан олдин эса any олмоши қўйилади:
I haven’t a watch. Менда соат йўқ (Менинг соатим йўқ).
He hasn’t any books on this subject. Унда бу масала бўйича китоб йўқ (Унинг бу масала бўйича китоби йўқ).
I hadn’t any time to go there. Менда у ерга боришга вақт бўлмади (Менинг у ерга боришга вақтим бўлмади).
Замонларнинг барча мураккаб шаклларида not инкор юкламаси ёрдамчи феълдан кейин қўйилади:
I shall not (shan’t) have any time to go there tomorrow.
I have not (haven’t) had any time to go there today.
Бўлишсиз гап, шунингдек, no олмоши ёрдамида хам ясалиши мумкин, бунда no олмоши отдан олдин қўйилади. Ушбу холатда от артиклсиз хамда any олмошисиз ишлатилади:
I have no watch.
He has no books on this subject.
I had no time to go there.
I’ll have no time to go there tomorrow.
I’ve had no time to go there today.
Present ва Past Indefinite да to have феъли билан no олмоши ёрдамида тузилган бўлишсиз гап кўпроқ ишлатилади. Бўлишсиз шаклдаги феъл билан тузилган бўлишсиз гаплар эса гапнинг бўлишсизлик маъносини кучайтириш хохланганида ишлатилади.
Қисқа бўлишсиз жавоблар фақат not юкламаси ёрдамида ясалади:
Have you a dictionary? – No, I haven’t (have not).
Хозирги замондаги to have феъли – I have, he has ва бошқаларнинг ўрнига сўзлашувда кўпинча I’ve got (I have got), he’s got (he has got) ишлатилади:
I’ve got⁶ a large library = I have a large library. Менинг катта кутубхонам бор.
Has he got a good dictionary? = Has he a good dictionary? Унда яхши луғат борми?
I haven’t got an English dictionary = I have no English dictionary.
Менда инглизча луғат китоби йўқ.
Тўлдирувчи кишилик олмошлари билан ифодаланганида, бўлишсиз гапда haven’t, hasn’t эмас, балки хар доим haven’t got, hasn’t got ишлатилади:
I haven’t got it. Менда у йўқ.
He hasn’t got them. Унда улар йўқ.
Ўтган замонда I (he, we ва х.к) had нинг ўрнига I (he, we ва х.к) had got нинг ишлатилиши холатлари жуда кам учрайди.
§ 100. To have феъли бир қатор отлар билан бирга бирикмаларда ишлатилади, бунда у ўзининг асосий эга бўлмоқ маъносини йўқотади хамда ўзи бириккан мазкур отлар билан маъно жихатдан бир бутунликни ташкил қилади. Бундай бирикмаларга қуйидагилар киради: to have dinner тушлик қилмоқ; to have breakfast нонушта қилмоқ; to have supper кечки овқатни емоқ; to have a rest дам олмоқ; to have a talk гаплашмоқ; to have a quarrel жанжаллашмоқ; to have a walk сайр қилмоқ; to have a smoke чекмоқ; to have a good time вақтни яхши ўтказмоқ ва бошқалар.
Бундай холатларда, Present ва Past Indefinite да to have феълининг сўроқ хамда бўлишсиз шакли to do ёрдамчи феъли ёрдамида ясалади:
When do you have dinner? Сиз қачон тушлик қиласиз?
Did you have a good rest last summer? Ўтган ёзда яхши дам олдингизми?
We didn’t have supper at home yesterday. Биз кеча кечки овқатни уйда емадик.