M. N. Musayev

G = (a- Lx + l)-0

bu yerda, Q — yoqilayotgan yoqilg'ining miqdori (kg/soat).

8. 
   Normal sharoitdagi hosil bo‘layotgan tutun gazlaming hajmi aniqlanadi H • m³/ch:
   

G-YN-22,4
Vg= ₊₁
a -Lx + 1

Yuqorida ko'rsatilgan gazlardan tashqari chiqayotgan gazlaming tarkibida boshqa gazlar: oltingugurt, azot oksidlari, aldegidlar, tutun gazlar mavjud.

4. 
   MASALA
   

Changli-gaz chiqindilarini tozalash tadbirlarining
samaradorligini hisoblash

Ushbu hisob sanoat chiqindilari — chang va SO₂ ni tozalash natjasida ular tarifidan yetkazilishi mumkin bo‘lgan ziyonni aniqlash orqali amalga oshiriladi. Bunda ma’lum bir sanoat hududi va aholi punktida yuzaga keladigan havodagi moddalaming o‘rtacha yillik konsentratsiyasi asos qilib olinadi. Atrof-muhitga yetkaziladigan ziyon quyidagilaming yig‘indisidan iborat:

• 
  aholi o‘rtasida kasalliklaming ko‘payishi sababli sog‘liqni saqlash tizimi uchun qo'shimcha mablag‘laming ajratilishi;
  
• 
  chorvachilikda mahsuidoriikmng pasayishi;
  
• 
  qishloq xo'jaligi ekinlanning hosildorligining kamayishi;
  
• 
  asosiy ishlab chiqarish fondlarining yemirilishi.
  

Bu ziyon yeming ustki qatlamidagi havoning yerdan l,2-2m yuqori qatlamidagi ifloslanish konsentratsiyasiga bog‘liq holda, masalan, bir kishi, 1 gektar va h.k. hisobida ifodalanadi.

Cbangning o‘rtacha yillik kons. mg/m^3	Zs, Zj so‘m/lkishi yiliga	S02 ning o‘rtacha yillik kons. mg/m^3	Z,, Zk so‘m/lkisbi yiliga
0.3	350	0,1	250
0.5	700	0,2	570
0,9	1000	0,3	760
1,2	1140	0,4	840
1.5	1210	0.5	220

372

www.ziyouz.com kutubxonasi

Shunday qilib, sog‘liqni saqlash tizimiga yoki kommunal xojaligiga keltirilgan solishtirma ziyon, 1 kishi uchun so'mlar hisobida yiliga quyidagi ko‘iniishda bo‘ladi.

Qishloq xojaligiga 3 q va o‘rmon xojaligiga 1 ga yer hisobida, shuningdek, sanoatga 1 mln. so‘m hisobida, asosiy ishlab chiqarish fondlariga so‘m hisobida 1 yillik keltirilgan solishtirma ziyon quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.

Umumiy iqtisodiy ziyon quyidagi umumiy formula bilan hisoblanadi.

Changnlng o'rtacha yillik kons. mg/m^3	^Z4 so^1m/ yiliga	Z so'm/ yiliga	SO2 ning o'rtacha yillik konts. mg/m^3	Zq so'm/ yiliga	^7U. so'm/ yiliga
0,1	100	-	0,1	250	1,0
0,2	160	-	0,2	500	2,0
0,3	250	-	0,3	900	3,0
0,5	400	4,0	0,5	1050	5,0
1,2	-	16	1,0	1200	6,5
2,1	-	-	-	-	-

Z = Zc-R+Zk-S+Zsam F+Zk-R

R — aholi soni;

S — qishloq xo‘jaligi ekinlari ekiladigan yer maydoni;

F — asosiy ishlab chiqarish fondlanning qiymati.

Iqtisodiy samaradorlik esa quyidagi formula orqali amqlanadi:

IS=3-T_H

2. 
   masala variantlari
   

№	Chang kons. mg/m3	so2 kons. mg/m3	R ming kishi	S ga	F mln. so'm	Tozalash naxri so'm
1	0,3	0,2	7	-	500	998760000
2	0,5	0,3	5	-	250	1205000000
3	1,2	0,5	3	-	300	3906636000
4	0,3	0,2	-	250	550	865300410
5	0,5	0,3	-	540	625	3005300000
6	1,2	0,5	-	320	450	6320035000
7	0,3	0,2	6	150	-	7320280
8	0,5	0,3	4	200	-	8114980
9	1,2	0,5	2	120	-	3904560
10	0,3	0,2	1,5	85	220	319216300
11	0,5	0,3	1,8	45	180	880420730
12	1,2	0,5	1,2	60	140	2648073200

bu yerda, T_H- tozalash tadbirlanga sarf bo'ladigan xarajatlar.

Masalan: 5 ming kishilik ishchi posyolkasidagi chang va

SO₂ nmg atmosfera havosidagi o'rtacha yillik konsentratsiyasi 0,3 va 0,2 mg/m³.

Ziyornu hisoblang :

Z = 350 • 5000 + 350 ■ 5000 + 570 • 5000 + 2 • 500000000 + 570 • 5000 =

= 1750000 +1750000 + 2850000 + 2850000 + 10⁹ = 3500000 + 5700000 + 10⁹ =

= 1009200000 s&m

Ushbu sanoat chiqindilarini tozalash uchun 998760000 so‘m sarf qilinsa, iqtisodiy samaradorlik quyidagiga teng bo‘ladi:

IS = 1009200000 - 998760000 = 10440000 so‘m

2. 
   MASALA
   

Gaz-chang chiqindilarini tozalash bo‘yicha bajariladigan
tadbirlarning iqtisodiy samaradorligini hisoblash

Alohida korxonalaming chang, SO₂ va CO chiqmdilari tomonidan keltirayotgan ziyoni yalpi (umumiy) tashlanmalar orqali aniqlanadi. Zavod atrofidagi rayonni ifloslanish darajasini hisoblash uchun u 4 zonaga bo'linadi. Zonalar soni tashlanadigan chiqindilar hajmiga bog‘liq bo'lgan holda quyidagicha bo‘ladi:

Chiqindi miqdori, ming T/yil			Zona	Zona
Chang	so2	SO
0-5	0-1	0-10	I	1000
6-20	2-5	11-30	II	1800
21-50	6-10	31-70	III	3000
51-125	11-30	71-150	rv	5000

Bir yilda chang-gaz chiqindilari tomonidan sog'hqni saqlashga keltirilgan solishtirma ziyon (so‘m/1000 kishi) quyidagicha bo‘ladi:

374

www.ziyouz.com kutubxonasi

Chiqindi miqdori, ming T/yil M			Zonalar 3 sog‘.
Chang	so2	CO	I	II	III	IV
0-5		-	415	-	-	-
6-20		-	405	243	-	-
21-50		-	390	235	152	-
51-125		-	373	224	145	93
	0-1		330	-	-	-
	2-5	-	328	197	-	-
	6-10	-	326	196	127	-
	11-30	-	324	195	126	81
		0-10	180	-	-	-
		11-30	175	105	-	-
		31-70	172	104	67	-
		71-150	166	100	65	41

Kommunal xo‘jalikka, sanoatga, qishloq va o‘rmon xojaligiga

1 yilda 1 mmg tonna chiqindidan keltiriladigan solishtirma ziyon quyidagicha bo'ladi:

Tarmoq	Chiqindi	Zona
		I	II	III	IV
Kommunal xo'jalik	S02	270	150	70	50
(1000 kishiga)	chang	450	280	170	105
Qishloq va o‘rmon	SO2