M. N. Musayev

bu yerda, Q — oqova suvning maksimal sarfi, m’/soat

Oqova suvning maksimal soatbay sarfi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Q-^mPK<-

t

bu yerda, m — birlik mahsulotga (m³) nisbatan suv uzatish sarfining yuqori me’yon;

P — korxonaning ishlab chiqarish quwati, tonna/smenada;

K, — suv uzatish tengsizligini hisobga oluvchi soatbay koeffitsient;

t — smenadagi ish vaqti.

Mexanik tozalashning binnchi bosqichida gorizontal qum- yog‘tutgichlarda mineral aralashmalarning 20-30% i, yog‘ yoki neft mahsulotlarining 60—70% i ushlab qolinadi. Oqova suvlarni to‘liq tozalash nefttutgich, yog‘tutgichdan keyin tindirgichlar yoki boshqa fizik-kimyoviy usullar orqali amalga oshiriladi.

8-masala variantlari

Korxonannig ishlab chiqarish quwati — P, t/smenada va suvni uzatish normasi — m, m³, soatbay koeffitsienti — K., soat, suvni harakat tezligi V, mm/s, zarrachaning o'rtacha diametri — d, mkm va smenadagi ish vaqti t bo‘lganda hosil bo‘ladigan oqova suvni tozalash uchun kerakli qum-yog‘tutgichning geometrik razmerlari hisoblanib oqova suv sarfi arnqlansm.

№	Pt/ smenada	m m^3/t	Ks	t soat	N m	V m/s	d mkm
1	25	20,2	2,5	8	1,5	0,0030	100
2	30	24,8	2,0	8	1,5	0,0035	100
3	20	15,6	2,5	8	2,0	0,0040	95
4	25	25,4	2,0	7	2,0	0,0045	95
5	30	22,6	2,0	8	2,5	0,0050	90
6	35	18,5	2,2	7	3,0	0,0055	90
7	40	16,5	2,2	8	3,0	0,0060	85
8	18	16,8	2,5	7	2,5	0,0065	85
9	24	16,5	2,0	7	2,5	0,0070	80
10	38	18,5	2,0	8	3,0	0,0075	80
11	45	20,0	1,8	8	3,0	0,0080	75
12	50	23,4	1,8	8	3,0	0,0085	70

9. 
   - MASAIA
   

Aerotenklarni hisoblash

Oqova suvlami to‘liq va qisman biokimyoviy tozalash uchun aerotenklar qo'llaniladi. Ular maxsus tozalash qurilmalari bo‘lib, unda oqova suv tarkibidagi organik moddalami tozalash uchun qo‘llaniladigan mikrooiganizmlaming yashashi va ko‘payishi uchun qulay sharoit yaratiladi.

Aerob biokimyoviy deb ataladigan jarayon natijasida mikroorganizmlar ishtirokida organik tarkibli iflosliklar jadal oksidlanadi, minerallashadi, cho‘kmaga tushadi (aktiv il). Oqova suv tarkibidagi organik moddalami biokimyoviy oksidlanishining samarali bonshini baholash uchun, biokimyoviy ko‘rsatkich (KBI)- kislorodning biokimyoviy iste’moli qo'llaniladi, ya’ni aerob biokimyoviy jarayonlar natijasida sodir etiladigan organik moddalami oksidlash uchun kerak bo'ladigan kislorodning miqdori aniqlanadi.

KBI (BPK) mg/1 ko'rsatkichi oqova suvlarni organik aralashmalardan tozalash darajasini xarakterlaydi. Aerob biokimyoviy jarayonlarni ta’minlash uchun biogen elementlar (azot, fosfor), kislorod, aniq temperaturali sharoit bo‘lishi zarur.

Aerotenklar: aktiv ilni regeneratsiyalaydigan aerotenklarga va regeneratsiyalamaydigan aerotenklarga, aerotenk aralashtirgichlarga, aerotenk tindirgichlarga bo‘linadilar. Qo'llaniladigan aeratsion moslamalarga qarab aerotenklar mexanik, pnevmatik va pnevmomexanik aerotenklarga bo'linadi. Tozalash darajasiga qarab aerotenklar qisman tozalaydigan, yuqori yuklangan, KBI (BPK) qolgani 15 mg/1 dan ko‘p; to'liq biotozalaydigan, normal yuklangan KBI (BPK) to'liq Q10-15 mg/1 va kam yuklangan (qisman va to‘liq tozalaydigan, kam oksidlash quwatidagi)larga bo‘linadilar.

Barcha turdagi aerotenklami hisoblashda asosiy nisbat bo‘lib suvdagi organik moddalaming va kislorodning miqdorim balans tenglamasi olinadi.

Organik moddalarni aylanish tezligi erigan kislorodning konsentratsiyasi 2 mg/1 dan ko‘p bo'lganda kislorodning konsentratsiyasiga bog'liq bo'lmaydi, balki kislorodni iste’mol qilish tezligiga bog'liq bo‘ladi:

Vm = Ka(Or-O)

Ka — tezlik konstantasini xarakterlaydigan koeffitsient;

О — kislorodning aerotenkdagi o'rtacha konsentratsiyasi, 2mg/l

Or — havo kislorodining suvdagi eruvchanligi, mg/1.

BPK — "Биохимические потребления кислорода"rus tilida yozilgan adabiyotlarda qo'llaniladigan termin.

Aerotenklami hisoblash quyidagicha olib boriladi.

1. Aerotenkda aeratsiyaning davom etish vaqti aniqlanadi.

^г'=й^ (О

bu yerda, C_o — aerotenkka tushadigan oqova suvdagi KBI ni to'liq qiymati, mg/1; S _r — tozalangan suvdagi KBI ni to‘liq qiymati, mg/1;

Q — aktiv ilning me’yori (doza) g/1;

S — ulush birligidagi qo'llanish (зольность) 0,30 н- 0,35 deb qabul qilingan;

к — ifloslaming o‘rtacha hisobli oksidlanish tezligi, mg da KB1 to'liqni 1 g kulsiz moddaga yoki 1 soatga nisbatan;

X — ning qiymatlari quyidagi jadvalda keltirilgan.

Boshlang'lch suvni KBl to'liq mg/l	Tozalangan oqova suvni KBl to'liq S, mg/l
	15	20	25	30	40	50 va ko'proq
Agar a £ 1,8 mg/l
100	20	22	24	27	35	47
200	22	24	28	32	42	57
Agar a >1,8 mg/l
150	18	21	23	26	35	45
200	20	23	26	29	37	50
300	22	26	30	34	44	60
400	23	28	33	38	53	73
500	24	29	35	41	58	82

Regeneratorsiz aerotenklar uchun oqova suvlami to'liq va to‘liqsiz tozalash C_o 100 mg/1 gacha bo'lganda Qq 1,2 deb qabul qilinadi.

C_o = 101 mg/1 dan 150 mg/1 gacha bunda, a =1,5 g/1;

C_o = 151 mg/1 dan 200 mg/1 gacha bunda, a =1,8 g/1

C0 = 200 mg/l dan va ko'proq bo‘lganda 3>a>l,8 qabul qilinadi.

Regeneratorli aerotenklar uchun oqova suvlami to‘liq va to‘liqsiz tozalash agar aerotenkni hajmi ma’lum bo‘lsa, a_o<r quyidagi formula bilan aniqlanadi:


(2)




bu yerda, a.^ — aeratsiyalangan (havo bilan to'yingan) aktiv ilning me’yori, g/i;

a — regeneratsiyalangan aktiv ilning me’yori, g/1.

2. Oqova suv aralashmasining va sirkulatsiyalanadigan lining aerotenkdagi aeratsiyasini davom etish vaqti quyidagi formula bilan

aniqlanadi:

(3)

3. Sirkulatsiyalanadigan ilning sarfi me’yonda quyidagi formula bilan aniqlanadi:

(4)

4. 
   Organik ifloslaming oksidlanishiiii davom etish vaqti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
   

_r° =


Q-C,

^-SJr


(5)

4. 
   Sirkulatsiyalanadigan il regeneratsiyasining davom etish vaqti quyidagicha aniqlanadi:
   

SANOAT CHIQINDILARINI TOZALASH TEXNOLOGIYASI ASOSLARI 1

7 31

(1) 40

(2) 40

N = f ^dY- _ 70

n =^Xf-dX- 70

^Kr^F 70

T • 70

b) 153

(H 183

♦ ♦Il 183

♦ 247

йач • : 281

hs-o- 321

v_t-Z£-w (13) 368

4-^*. _m>/s 374

4 374

Sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi asoslari 503

4. 
   Aerotenkni regenerator bilan umumiy hajmi (m³):
   

(9)

4. 
   Suvga ishlov berishni hisoblash vaqti (soatda) quyidagi formula bilan aniqlanadi:
   

r' = r«_r-(1+«)+r»-a (10)

4. 
   Hisoblashlar (1) va (10) formula bilan topilgan r'va r" qiymatlarini solishtirish bilan tekshiriladi. Bunda qiymatlar mos tushishi kerak.
   
5. 
   Tozalanish darajasi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
   

7 = ^Оюо (11)

Agar r'va r" qiymatlari mos tushmasa, bu ko‘rilayotgan biokimyoviy tozalash jarayonlariga ta’sir etuvchi parametrlarga qo‘shimcha chegaralanish kiritish zarurligini ko‘rsatadi.

384

www.ziyouz.com kutubxonasi

Masalan, aeratsiyadagi havoning solishtirma sarfim tartibga solish quyidagi formula bilan topiladi:


(12)

z(c_o-c,)

k,-k₂ n,.n₂ (o_p-o)

bu yerda, Z — kislorodnuig solishtirma sarfi mg/mg KBI to‘liq; to‘liq tozalash uchun Z=l,l;