M. Mirsaidov

To’lov balansining nomutanosibligini tartiblash usullari

Bu erda shuni ta’kidlash lozimki, «to’lov balansi taqchilligi» yoki to’lov balansi aktiv ifodalari joriy operatsiyalar va kapital harakati bo’yicha balansning ijobiy yoki salbiy qoldig’i miq-dorini bildiradi. Rasmiy rezervlarning qisqarishi (+) bu taqchillik miqdorini ifodalaydi, rasmiy rezervlarning o’si-shi (–) esa to’lov balansining aktiv qoldig’i miqdorini ko’rsa-tadi. Pirovardida, uning barcha uch bo’limining summasi «0»ni tashkil etishi lozim. Bu esa xorijiy valyuta taklifi va unga mamlakatda bo’lgan talab baravarligini bildiradi.
Davlatlar rasmiy rezervlar va qarzlar hisobiga qoplash qobiliyatiga ega bo’lmagan to’lov balansining katta doimiy taq- chilligi bo’lgan hollarda o’z valyutalari devalvatsiyasini amal-ga oshirishlari mumkin. Bu importning fizik hajmi qis-qarishiga, eksportning fizik hajmi ko’payishiga va oqibatda mamlakatda xorijiy valyuta tushumini o’sishi hamda taqchillikni bartaraf etishga olib keladi.

O’zbekistonda to’lov balansini ishlab chiqish tajribasi

Ochiq iqtisodiyotli ko’plab mamlakatlar o’z to’lov balans-larini XVF tavsiya etgan tarx bo’yicha ishlab chiqadilar. Bu tarx rivojlangan bozor munosabatlari sharoitida amalga oshirila-digan barcha iqtisodiy operatsiyalarni aks ettiradi. To’lov balan-sining ma’lumotlari muntazam chop etiladi va davlatning kredit qobiliyati haqidagi guvohnoma sifatida xalqaro tashkilotlar, boshqa mamlakatlarning hukumatlari va tadbirkorlari tomoni-dan kreditlash va moliyalashtirish, moliyaviy, texnik va moddiy yordam ko’rsatish masalalarini hal etishda qo’llaniladi.
O’zbekistonda to’lov balansi faqat respublika mustaqillikka erishib bozor munosabatlariga o’tilgandan keyin tuzila boshla-di. Jahon bozorida teng huquqli hamkorlik respublikani xal-qaro iqtisodiy munosabatlar sub’ekti sifatida ifodalovchi aniq ma’lumotlarni talab etadi, shuning uchun respublika to’lov balansi XVF tavsiyalariga juda yaqinlashtirilgan tarx asosi-da tuzilgan.
Dunyo mamlakatlari to’lov balanslarining tasnifi jadvalda keltirilgan.
13-jadval