|
Yillar
|
Ishtirokchilar
|
Aholi,
mln.kishi
|
YaIM; EI-
100
|
Jon boshiga
YaIM2, EI-100
|
1973
|
EI-6, Buyuk Britaniya, Daniya,
Irlandiya (3)
|
193,5
64,3
|
100,0
25,2
|
100
95,5
|
1981
|
Ei-9,
|
263
|
100
|
100
|
|
Gretsiya (1)
|
9,7
|
0,2
|
64,5
|
|
|
|
(2,4)
|
|
1986
|
EI-10,
|
274,8
|
100,0
|
100
|
|
Ispaniya,
|
48,5
|
8,5
|
65,0
|
|
Portugaliya
|
|
(11,5)
|
|
1995
|
EI-12, Avstriya,
|
300,7
|
100
|
100,0
|
|
Finlyandiya,
|
22,0
|
7,5
|
104,2
|
|
Shvetsiya (3)
|
|
(6,5)
|
|
2004-07
|
EI-15, MShE-103
|
377,9
|
100,0
|
100
|
|
Kipr, Malta (2)
|
107,2
|
(10,8)
|
38
|
Evropada hisoblangan, qavs ichida-xarid qobiliyati pariteti bo’yicha;
Bolgariya, Vengriya, Latviya, Polsha, Ruminiya, Slovakiya, Sloveniya, Chexiya, Estoniya;
Barcha ma’lumotlar EI va nomzod davlatlar bo’yicha 2000 yil uchun.
Birinchi kengayish 1973 yilda Evropa hamjamiyatiga Buyuk Bri- taniya, Daniya va Irlandiya kirishi hisobiga yuz berdi. Bu kengayish Evropa iqtisodiy hamjamiyatida bojxona ittifoqini yaratish tuga-gandan va iqtisodiy hamda valyuta ittifoqini qurish haqidagi Qa-ror qabul qilingandan keyin yuz berdi. Ikkinchi va uchinchi kengayish mazkur integratsiyaga kirgan Gretsiya, Ispaniya va Portugaliya davlat-larining hamjamiyatini rivojlanish dasturini amalga oshirishga unchalik sezilarli ta’sir etmasa–da, bu mamlakatlarning rivojla-nishini demokratlashtirish hamjamiyatini uchun zarur edi.
To’rtinchi kengayish eng tabiiy, chekli va muomalasiz bo’ldi. Bu mamlakatlarning rivojlanish darajasi EIga a’zo mamlakatlar da-rajasi bilan bir xil edi.
Beshinchi kengayish avvalgilardan ham miqdoriy, ham sifat ko’rsatkichlari bo’yicha farq qiladi. Chunki bu integratsiyaga bir yil-da 12 mamlakat qo’shildi hamda bu EI aholisi sonini 100 mln. kishi-dan ortiqroq bo’lishiga olib keldi. Bu mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish darajasi avvalgi a’zo mamlakatlar daraja-sidan ancha pastdir.
EIning beshinchi kengayishi
jadval
Davlatlar
|
Axolisi mln. kishi
|
YaIM, mlrd. evro (XQP bo’yicha)
|
YaIM, aholi jon boshiga
|
XQP bo’yiga
|
EI – 15ga
nisbatan %da
|
Vengriya
|
10.2
|
138.2
|
13600
|
57
|
Kipr
|
0.8
|
12.5
|
17400
|
72
|
Latviya
|
2.4
|
19.8
|
8500
|
35
|
Litva
|
3.5
|
32.6
|
9400
|
39
|
Malta
|
0.4
|
4.1
|
11700
|
|
Polsha
|
38.6
|
365.6
|
9500
|
39
|
Slovakiya
|
5.4
|
61.1
|
11400
|
47
|
Sloveniya
|
2.0
|
35.4
|
17700
|
74
|
Chexiya
|
10.3
|
147.3
|
14400
|
60
|
Estoniya
|
1.4
|
13.6
|
10000
|
42
|
Bolgariya
|
8.4
|
46.7
|
5900
|
25
|
Ruminiya
|
22.4
|
131.9
|
5900
|
25
|
Amerika mintaqasi. Janubiy Amerika mamlakatlarining mil-liy iqtisodiyoti rivojiga tarixiy va geografik nuqtai nazardan ko’z yuritiladigan bo’lsa, dengiz qirg’oqlari zonasidagi rivojlanish us-tun turadi. Mintaqaviy ichki savdo uncha rivojlanmagan bo’lib, met-ropoliyaning talab ehtiyojlari ta’siri ostida shakllangan. Buning ustiga mintaqa iqtisodiyoti asosan bir xil tovarlarni ishlab chiqa-rish va eksport qilishga yo’naltirilgan. Shuning uchun bir mamla-katda yo’q mahsulotni ikkinchisi tomonidan to’ldirib turish yoki ta’minlash imkoniyatlari etarli emas. Mintaqada joylashgan har bir mamlakatda va mamlakatlar o’rtasida transport kommunikatsiya-lari yaxshi rivoj topmaganligi oqibati hamdir. Shart-sharoitning bu holati, shuningdek, tabiiy omillar (tog’li hududlarning ko’pligi, ekvator o’rmonzorlari, er relefi joylardan o’tishni qiyinlash-tirib qo’yishi) mintaqaviy integratsion jarayonlar rivojiga jiddiy to’siq bo’lib turadi. Lotin Amerikasi mamlakatlari minta-qaviy integratsiya haqida o’zlarining kontseptsiyalarini ishlab chiqqan va ilgari surgan edi. Bu kontseptsiya Lotin Amerikasini dunyoning bosh-qa mintaqalari bilan bog’lashni ta’minlash asosini yaratadigan omil -aloqani rivojlantirishga qaratilgan edi. Shu maqsadda dast-labki integratsiyalash uslubini o’zgartirish vazifasi qo’yildi, bu usulga ko’ra mintaqaviy bozor doirasida dastavval importning o’rnini al-mashtirish kerak edi, integratsiyalashning bu yangi modeli Lotin Amerikasi mamlakatlari rivojiga to’g’ri kelmas edi. Aniq, ochiq-oydin ifodalab berilgan «ochiq mintaqaviylik» deb nomlangan kontseptsiya rivojlanish uchun yo’l ochib berdi. Bu integratsiya boj-xonaning eng past- kam soliq solishiga asoslangan bo’lib, jahon bo-zoriga chiqish uchun
ancha engillik tug’dirardi. Mintaqada inte-gratsion aloqalarning o’sish jarayonini tezlashtirishga quyidagilar ta’sir ko’rsatadi:
NAFTAning tashkil etilishi va «Alyaskadan to Olovli ergacha» bo’lgan geografik kenglikda erkin bozor makoni (zonasi) vujudga keltirishni ko’zda tutgan Dj. Bushning «Amerika uchun tashabbuslar» g’oyasi bo’ldi.
Savdoda kuchayib borayotgan raqobat, Yangi texnologiyalarni qo’llash natijasida daromadlarning o’sib borishi va investitsiyalar yirik va ochiq bozorlarni tashkil etish lozimligini taqozo etib qoldi.
O’tgan asrning 80–yillarida Lotin Amerikasi mamlakatlari tomonidan tutilgan yo’l-tashqi savdoni erkinlashtirish yo’li o’z vazifasini o’tab bo’lgan edi, endi uning o’rnini imtiyozli tarif, yago-na tarif yoki iqtisodiyotning ayrim sektorlari uchun tarif cheklash-larini bekor qilish egalladi.
Integratsiya mexanizmini tubdan qayta ko’rib chiqildi: 1960 yilda Lotin Amerikasi erkin savdo assotsiatsiyasiga a’zo mamla-katlarni (LAST) o’z ichiga olgan erkin savdo makoni-zonasini vu-judga keltirish haqida
«Montevideo shartnomasi» imzolangan edi. Ana shu shartnomadan kelib chiqib, LAES (LAST) ga a’zo barcha mam-lakatlar, hatto ularning sheriklari uchun ham juda qulay sharoitni yaratib berish ko’zda tutilgan holda qat’iy tarif tizimi yaratildi. Bu rejimdan kuzatilgan maqsadga erishilmadi. LAES ga a’zo mam-lakatlarning milliy iqtisodiyotiga salbiy ta’sir ko’rsatdi. Aksin-cha, bundan raqobatda bo’lgan uchinchi mamlakat iqtisodi foyda ko’rdi. 80-yillarda bu shartnoma qayta ko’rib chiqildi va Yangi shartlar bo’yicha savdo-sotiq kelishuvlarni bitta mamlakat bilan emas, bir nechta mamlakat bilan amalga oshirishga ruxsat berildi.
Janubiy Amerika mamlakatlarida demokratik jarayonlarning keng avj olib ketganligi bilan bog’liq siyosiy o’zgarishlar
Do'stlaringiz bilan baham: |
