М. Марупова, Р. Акбаров, Г. Мирзахмедова “фармакогнозия”

 
16-мавзу: Ҳайвон маҳсулотлари тавсифи, хоссалари ва уларни анализ 
қилиш. 
1.Мақсад:
1) Ҳайвон доривор маҳсулотлари тавсифи ва уларнинг физик-кимѐвий 
хоссалари ҳақидаги маълуотларни билиш;
2) Ҳайвон маҳсулотларини анализ қилиз 

---

86 
2. Назарий қисм:
Ҳайвонлардан олинадиган доривор маҳсулотлар 
тавсифи. Асалари заҳари, прополиснинг физик ва кимѐвий хоссалари. 
Зулукнинг хоссалари ва ишлатилиши.
Ҳайвонлар, ҳайвонларнинг айрим органлари ва улардан олинган ѐки 
тайѐрланган маҳсулотларни одамлар қадимдан шифобахш восита сифатида 
қўллаб келганлар. Инсон ўз касаллигини даволаш, қийнаб турган оғриқни 
ѐки йўтални қолдириш, ярадан оқиб турган қонни тўxтaтиш ва бошқа шунга 
ўхшаш ҳолларда ўсимликлар маҳсулотлари, минерал бирикмалар билан бир 
каторда ҳайвон маҳсулотларидан ҳам кенг фойдаланганлар. Бугунги кунда 
кенг фойдаланилиб келинаѐтган ҳайвонлар ва улардан олинадиган 
маҳсулотлардан айримларига тўхталиб ўтамиз. 
Асалари заҳари 
асаларининг заҳар ишлаб чиқарувчи безида 
тўпланади. Асалари заҳари турли усуллар билан олинади. Масалан, 
ғазаблантирилган ари найзаси орқали фильтр қоғозига ѐки юпқа ҳайвон 
терисига заҳарини юборади. Бунда асалари найзасидан томчи ҳолда заҳар 
ажралиб чиқади. Битта асаларидан 0,085 мг заҳар олиш мумкин. 
Асалари баҳор ва ѐз ойларида (куз ва қишга нисбатан) заҳар моддани 
кўп ишлаб чиқаради. Асаларида заҳарнинг кўп ѐки кам бўлиши улар 
овқатининг таркибига ҳам боғлик. Овқат моддаси таркибида углеводлар кўп 
бўлса, заҳари кам, оқсил моддаси кўп бўлса, заҳар миқдори кўп бўлади. 
Физик ва кимёвий хоссалари. 
Асалари захари – апитоксин («Apis» – 
асалари, «toxicon» – заҳар) рангсиз, тиниқ, ўзига хос асал ҳидига ўхшаш 
ҳидли, аччиқ-ўткир мазали коллоид суюқлик бўлиб, кислотали мухитга эга. 
Зичлиги 1,131-1,133 га тенг. У тез қурийди (ҳатто уй ҳароратида ҳам), 
қуриган ҳолда ўз таъсир кучини йиллаб сақлаб қолади.
Заҳар қуриганда тўқлашади. Асалари заҳари сувда яхши эрийди. 
Кислота ва ишқорлар таъсирига турғун, парчаланмайди. Шунингдек, юқори 
(115°С гача қиздирилганда ҳам) ва паст (совутиб музлатилганда ҳам) 
парчаланмай ўз таъсир кучини сақлаб қолади. 
Асалари заҳари кучли антибиотик хоссага эга. Ҳатто уни 1:50000 

---

87 
нисбатида суюлтирилганда ҳам ўзининг микробга қарши таъсирини саклаб 
қолади. 
Қуритилган асалари заҳари ташқи кўриниши бўйича араб елими 
(гуммиарабик)ни эслатади.