M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

hudud, mintaqaviy ittifoqlar, xalqaro siyosiy mintaqa, mintaqaviy
mojaro, hududiy nizolar.
7.1. Xalqaro siyosiy mintaqa va mintaqaviy hudud
tushunchasi
Xalqaro siyosiy mintaqa tushunchasi geografik va ijtiftioiy-iqti- 
sodiy mintaqa tushunchasidan farq qiladi. Muammoviy-siyosiy min­
taqaning umumiy qismi bo‘lgan xalqaro-siyosiy mintaqa (MNR) eng 
avvalo xalqaro sahnada faol geostrategik faoliyat yurituvchi davlatlar 
o‘rtasidagi munosabatlar bilan xarakterlanadi.
Jahon siyosatida yangi tartibotning o ‘rnatilishidan keyingi davr­
da mintaqaviylashuv (regionalizm) davlatlaming ichki va tashqi 
siyosatining muhim omiliga aylandi, u makon va ijtimoiy zamon 
funksiyalari rolining o ‘sishi, hududning geosiyosati, geoiqtisodi 
va ijtimoiy-madaniy xususiyatlarining qo‘shilishi bilan xarak­
terlanadi. Ichki va xalqaro munosabatlarning mintaqaviylashuvi 
hududiy iyerarxiyaning turli darajalarida amalga oshiriladi, ular
77

---

orasida quyidagilar ajratib k o ‘rsatiladi: submintaqa, kontinental 
va transkontinental36.
Shu bilan birga, mintaqaviylashuv (regionalizm) G ‘arb yoki in­
dustrial sivilizatsiya rivojlanishining obyektiv qonuniyatlarga asos- 
langan natijasi bo‘lib hisoblanadi37. Shu tariqa, Yagona Yevropa 
shakllanishining asosida, fuqarolik jamiyatini davlatning vasiyligidan 
qutqarishga qaratilgan Amerika inqilobidan boshlanadigan, Atlantik 
model turadi. «Atlantik federalizm» g ‘oyasi G ‘arbiy Yevropaning 
ijtimoiy-madaniy strategiyasiga aylandi. Bu yerda mintaqaviylashuv 
o ‘zining eng rivojlangan cho‘qqisiga erishdi. Prioritet milliy dav­
latlaming emas, balki fuqarolik jamiyatining birlashishiga, Yevropa 
milliy iqtisodiy, bojxona va valyuta ittifoqidan sekin-asta mintaqalar 
Yevropasiga o ‘tishga berilmoqda. Shu tariqa, bu yerda mintaqaviy­
lashuv mohiyati «mintaqalar Yevropasi» formulasi ostida integratsi- 
yalashishdan iborat.
Ikki qutbli dunyoning parchalanishidan keyingi davrda mintaqa- 
viylashuvning kuchayishi turli iqtisodiy kengliklaming «chet»ida 
joylashgan chegara davlatlar rolining o ‘sishi bilan birga kechmoq- 
da. Bu yerda postsovet va G ‘arbiy Yevropa (Finlandiya, Turkiya, 
Kipr va boshqalar) o‘rtasidagi chegaraviy funksiyalardan samarali 
tarzda foydalanib keluvchi davlatlar guruhi ajralib ko‘rsatiladi. Agar 
Finlandiya bevosita eng yirik postsovet davlat-Rossiya bilan qo‘shni 
bo‘lgan Yevropa Ittifoqining a’zosi bo‘Isa, Turkiya va Kipr Yevropa 
periferiyasida joylashgan.
Umumsayyoraviy doirada geografik jihatdan har doim ham bir 
turda bo‘lmagan bir necha iqtisodiy hududlami ajratish mumkin: Shi- 
moliy Atlantik, Tinch okeani va janubiy makromintaqalar; transm it 
liy korparatsiyalaming, ayniqsa, bank-moliyaviy, davlat nazoratiga 
tobe bo‘lmagan va erkinlikning yuqori darajasiga ega bo‘lgan meta 
mintaqalar; 400-500 mlrd. dollarlik tovar aylanmasiga ega bo‘lgan