M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

5- §. Egilish  va  buralishning  birgalikda  ta’siri 

 

 

Tashqi yuk ta’sirida sterjen ko‘ndalang kesimlarida bir vaqtning 

o‘zida ichki kuchlar eguvchi va burovchi momentlari hosil bo‘lgan 

holga egilish va buralishning birgalikda ta’siri  deyiladi. Yuqorida (11.1) 

da ko‘rsatib o‘tilganidek, murakkab qarshilikning bu turi o‘ziga xos 

jihati ko‘ndalang kesimda eguvchi moment ta’siridan 

σ

    normal 

kuchlanishlar, burovchi moment ta’siridan 

τ

 urinma kuchlanishlar hosil 

bo‘lishidir. 11.23-rasmda doirasimon sterjen ko‘ndalang kesimlarida 

kuchlanishlar taqsimoti keltirilgan. 

 

11.23-rasm. Doirasimon sterjen ko‘ndalang kesimlarida kuchlanishlar 

taqsimoti. 

 

 Ko‘ndalang 

kesimi 

doirasimon bo‘lmagan sterjenlarda 

kuchlanishlar taqsimoti epyurasi murakkabroq ko‘rinishga ega. Ikkala 

holda ham normal va urinma kuchlanishlar material 

A

 nuqtasi atrofida 

tekis kuchlanish holatini paydo qiladi. Bu holda material 

---

 

309

mustahkamligini baholash uchun mustahkamlik nazariyasidan 

foydalaniladi (5.7 bo‘limga qarang). 

 

(5.18) ifodaga asosan mustahkamlik sharti ko‘rinishi  

[ ]

σ

σ

≤

ekv

 

 Bu 

yerda 

σ

ekv

  kattaligi III mustahkamlik nazariyasiga asosan 

(5.20) ifodadan  topiladi 

,

4

2

2

τ

σ

σ

+

=

ekv

  IV nazariyaga asosan (5.21) 

ifodadan 

.

3

2

2

τ

σ

σ

+

=

ekv

  Bu mustahkamlik nazariyasidan hozirgi 

davrda plastik materiallardan yasalgan konstruksiyalarni loyihalash va 

hisoblashda keng qo‘llanilmoqda. Mo‘rt materiallardan iborat 

konstruksiyani egilish va buralishning birgalikda ta’sirini hisoblashda 

σ

ekv

 ni topishda Mor nazariyasidan (5.22) foydalanish kerak, ammo bu 

hollarda mo‘rt materiallar kamdan-kam qo‘llaniladi. 

 

Egilish va buralishning birgalikda ta’siridan konstruksiyani 

hisoblash quyidagicha amalga oshiriladi: 

 

Eguvchi va burovchi momentlar epyurasi quriladi; 

 

Xavfli kesim holati aniqlanadi; 

 

Murakkab qarshilikning boshqa turlari kabi ichki kuchlar epyurasi 

tashqi ko‘rinishidan xavfli kesim holatini aniqlash qiyin, ba’zan bir 

nechta xarakterli kesimlarni tekshirishga to‘g‘ri keladi. 

 

Xavfli kesimda ko‘ndalang kesim xarakterli nuqtalarida normal va 

urinma kuchlinishlar miqdori aniqlanib ularni tanlangan mustahkamlik 

nazariyasi asosida 

σ

ekv

 topiladi. 

Mustahkamlik shartiga 

σ

ekv

 qiymatini qo‘yib material 

mustahkamligi yoki ko‘ndalang kesim kerakli o‘lchamlari aniqlanadi. 

Ko‘ndalang kesimi doirasimon sterjen uchun hisoblashlarni 

soddalashtirish mumkin 

,

/

max

W

M

b

=

σ

 

,

max

/

ρ

τ

W

M

b

=

 doira uchun 

W

ρ

=0,2d

3

, 

W=0,1d

3

, ya’ni 

W

ρ

=2W 

 bo‘lgani uchun uchinchi nazariya 

ifodasiga asosan  

                       

W

М

М

e

b

ekv

2

2

+

=

σ

                 (11.17 

a

)    

Doirasimon ko‘ndalang kesimli val hisobi to‘rtinchi nazariyaga 

asosan  

                        

W

М

М

b

e

ekv

2

2

75

,

0

+

=

σ

            (11.17 

b

) 

---

 

310

 Natijada 

 

b

e

b

e

М

М

va

М

М

2

2

2

2

75

,

0

+

+

  ifodalarni 

M

P 

– hisob 

momenti orqali belgilab, ko‘ndalang kesimi doirasimon sterjenlar uchun 

mustahkamlik shartini quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin. 

[ ]

σ

σ

≤

=

W

M

p

ekv

         (11.18) 

ya’ni ko‘rinish jihatidan mustahkamlik sharti egilishdagi mutahkamlik 

shartiga o‘xshaydi, unga