M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

 

 

7- §. Statik noaniq balkalar hisobi 

 

Statik noaniq balka tutash balka ikkita emas, balki bir nechta 

tayanchlarga tayangan holda paydo bo‘ladi (10.30

a

-rasm). 

Bunday turdagi balkalar ko‘p oraliqli balkalar deb ataladi (oraliq–

qo‘shni tayanchlar orasidagi masofa). Ba’zan balkaning bir (yoki ikkala) 

uchi qistirib mahkamlangan bo‘ladi (10.30

b,d

-rasmlar). Balkaning statik 

noaniqlik darajasini (10.1) ifoda orqali aniqlash mumkin, ammo sharnirli 

tayanchlardagi balka uchun bu ifodani ishlatishning hojati yo‘q, chunki 

uning statik noaniqlik darajasi tayanchlar umumiy sonidan 2 ni 

ayrilganiga teng,  yani «qo‘shimcha» tayanchlar soniga teng (10.30 

a

 

rasmda keltirilgan balka uchun 

n=4

). Bir tomoni qistirib mahkamlangan 

balka statik noaniqlik darajasi sharnirli tayanchlar soniga teng (10.30

b-

rasmda 

n=5

), ikkala tomoni qistirib mahkamlangan balkada – sharnirli 

tayanchlar soniga 3 qo‘shiladi (10.30

d

-rasm). 

 

 

 

10.30-rasm. Tutash balkalar: 

a) sharnirli tayanchlarda yotuvchi balka; b) bir uchi qistirib mahkamlangan balka; 

d) ikki uchi qistirib mahkamlangan balka. 

---

 

266

 

Hisoblashlarni yetarli darajada soddalashtiruvchi asosiy sistemani 

qulay usulda tanlash imkoniyati statik noaniq balkalar hisobining o‘ziga 

xos xususiyati hisoblanadi. 

 

Misol tariqasida 10.31-rasmda keltirilgan statik noaniqlik darajasi 

4 ga teng bo‘lgan balkani ko‘raylik. 

 

 

 

10.31-rasm. Tutash balka hisobi: 

a) berilgan sistema; b) asosiy sistema; d) X

1

 kuchdan qurilgan epyura;    e) X

2

 

kuchdan qurilgan epyura; f) X

3

 kuchdan qurilgan epyura; g) X

4

 kuchdan qurilgan 

epyura 

 

 

Bir qarashda asosiy sistema oraliq tayanchlarni tashlab yuborib, 

ularni 

X

1

, X

2

, X

3

, X

4

 kuchlari bilan almashtirish orqali osongina tuziladi 

(10. 31

b

-rasm). 

 

Kanonik  tenglamalar sistemasini tuzamiz. 

 

⎪

⎪

⎭

⎪

⎪

⎬

⎫

=

Δ

+

+

+

+

=

Δ

+

+

+

+

=

Δ

+

+

+

+

=

Δ

+

+

+

+

0

0

0

0

4

44

4

43

3

42

2

41

1

3

34

4

33

3

32

2

31

1

2

24

4

23

3

22

2

21

1

1

14

4

13

3

12

2

11

1

P

P

P

P

Õ

Õ