M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

6- §. Yopiq konturli sistemalar hisobi 

 

Yuqorida ko‘rsatib o‘tilganidek, har bir sharnirsiz yopiq kontur 

statik noaniqlik darajasi 3 ga teng bo‘ladi (10.13-rasm). 

 

 

 

10.13-rasm. Statik noaniq yopiq konturli sistemalar: 

a), b), d) statik noaniqlik darajasi 3 ga teng; e), f) statik noaniqlik darajasi 6 ga 

teng. 

 

Mos ravishda (10.1) ifodaga asosan 

a

 sxema statik noaniqlik 

darajasi 3 ga, 

d

 sxemaniki 3 ga, 

e, f-

sxemalarniki esa 6 ga teng, chunki 

sxemada 2 ta kontur mavjud. Asosiy sistemani hosil  qilish uchun yopiq 

konturni ichki kuchlarni aniqlashdagi kabi (I-bob, 3

-§ 

ga qarang) 

kesamiz. Bu holda o‘tkazilgan ko‘ndalang kesim qirqimi ikkala 

tomonida hosil  bo‘luvchi 3 ta ichki kuchlar noma’lum hisoblanadi 

(10.14-rasm). Shu sababli sistema ichki tomondan statik noaniq bo‘ladi. 

O‘tkazilgan ko‘ndalang kesim qirqimi ikkala tomonidan hosil  bo‘luvchi 

ichki kuchlar juftlari o‘zaro teng va qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan. 

 

---

 

256

 

 

10.14-rasm. Asosiy sistemani tanlash: 

a), b), d) statik noaniqlik darajasi 3 ga teng; e), f) statik noaniqlik darajasi 6 ga 

teng. 

 

 Asosiy sistema deformatsiyasining berilgan sistema 

deformatsiyasidan farqi shundaki, berilgan sistemada qirqim ichki 

tomonida joylashgan ko‘ndalang kesimlar o‘zaro ko‘chishlari nolga 

teng. 

Noma’lum ichki kuchlar kattaliklari deformatsiya shartini 

bajarishini ta’minlashi lozim (10.15-rasm). 

,  

gor

А

gor

А

ver

А

ver

А

1

1

,

Δ

=

Δ

Δ

=

Δ

 

 

 

 

10.15-rasm. Vertikal va gorizontal ko‘chishlar hamda burchak 

deformatsiya. 

 

Ichki tomondan statik noaniq sistema kanonik tenglamalari tuzilish 

jihatidan (10.5) tenglamaga o‘xshaydi, ammo har bir qatori boshqa fizik 

ma’noni anglatadi, ko‘ndalang kesim qirqimi ikkala tomonidagi 

noma’lum ichki kuchlar qo‘yilgan nuqtalarning o‘zaro ko‘chishi nolga 

teng. Bu holda sistema deformatsiyalanish davrida 

A

 va 

A

1

 nuqtalarning 

absolyut ko‘chishlari nolga teng bo‘lmasligi ham mumkin. Mor-

---

 

257

Vereshchagin usuli bilan ikki nuqta o‘zaro ko‘chishini aniqlashda bu 

nuqtalarni miqdor jihatidan teng, yo‘nalishi qarama-qarshi birlik kuchlar 

bilan yuklasak (IX-bob, 3