М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

12.3 Y u p q a qobiqlar
1 7 0

---

qobiq ichidagi bo’shliq beton bilan to'ldiriladi. Mazkur qobiqlar gruntga bosim 
oslida, burab va titratish yo‘rdamida o’rnatilishi mumkin
Shuni aylish lozimki, yupqa qobiqli poydevorlardan foydalanish katta 
xajmdagi ishlarda, ya’ni qobiqlaming umumiy soni 25-30 tadan kam bo’lmaganda 
kulilgan samarani beradi.
12.4 Kesson poydevorlari
Qurilish amaliyotida suvga to’yingan qalin qatlamli bo’sh gruntlar tarkibida 
ba’zan yirik toshlar, turli yahlit jinslar 
uchrashi kuzatiladi. Agar o‘z og'irligi 
ta’sirida pastlashuvchi quduqlar, yoki yupqa qobiqlar dan foydalanadigan bo’linsa 
ulami poydevor ostidan olib tashlash imkoniyati boMmaydi. Mazkur hollarda ustki 
qismi ochiq bo'lgan quduq 
yoki qobiq o'rniga siqilgyan havo ta’sirida grunt 
suvlarini chetlatish va grunt tarkibidagi yirik jinslami parchalab olib lashlash 
imkonini beruvchi maxsus usti yopiq quduqlardan foydalanish maqsadga muvofiq 
boMadi. Bunday siqilgan havo yordamida grunt suvlarini chetlatib o’z og’irligi 
ta’sirida pastlashuvchi maxsus usti berk quduqlar 
kesson deb ataladi.
Kesson poydevorlaridan ham ko'prik ustunlari ostida keng foydalaniladi.
Hozirgi vaqtda kessonlar asosan beton va temir-betondan barpo etiladi. Kesson 
poydevorlar quyidagi qismlardan tashkil topadi (12.5-rasm): 1 - kesson; 2 - kesson 
tomi; 3 - kesson usti poydevori; 4 - tik yo'lak va 5 - shlyuz moslamasi joylashgan 
xonalar. Kesson ichida qo'l kuchi bilan grunt qazish ishlari olib boriladi. Tik yo'lak 
esa shlyuz bilan kessonni o'zaro bog'laydi. Shlyuz moslamasi joylashgan xonalar tik 
yo'lakni tashqi havo ta’siridan ajratib turadi. Kesson devorlarining ostki qismi 
pastlashuvchi quduqlardagi kabi o'tkirlangan bo'ladi. Kessonning tomi va devorlari 
nihoyatda mustahkam bo'lishi lozim.
Kesson poydevorini o’ m atish jarayoni. Kesson poydevori quyidagi 
tartibda o'rnatiladi. Siqilgan havo uzatuvchi (kompressor) asbob (6) dan (12.5-rasm) 
maxsus quvir (7) orqali kesson ichiga tegishli bosimga ega bo’lgan siqilgan havo 
uzatiladi, uning ta’sirida kesson ichidagi suvning siqib chiqarilish holati yuz 
beradi.
M a’lumki, havo bosimining miqdori suvning bosimidan ortiq bo'lgandagina 
kessondagi suv butunlay siqib chiqarilishi mumkin. Shundan so'ng ishchilar kesson 
ichiga tushib, undagi gruntni qaziy boshlaydilar. Qazib olingan grunt tik yo'lak va 
shlyuz 
orqali tashqariga uzatiladi. Shu bilan bir vaqtda kesson 
tomida boshqa 
guruh ishchilar kesson usti poydevorini tiklay boshlaydilar.
171

---

12.3-rasm. Kesson poydevomi o ’matish:
1-kesson; 2-ish xonasi; 3-kesson ustki poydevorlari; 4-tik yo’lak; 5-shlyuz ; 
б-siqilgan havo uzatuvchi bino; 7-siqilgan havo uzatuvchi quvir.
Kesson usti qurilmasining og‘irIigi ortib brogan sari, hamda kesson ostidagi 
tayanchni yo‘qotilishi natijasida u asta-sekin pasayib boradi. Bu ishlar loyihada 
ko'rsatilgan chuqurlikka yetganda to'xtatilib, kesson va tik yo'lak beton bilan 
to'ldiriladi.
Ushbu poydevomi barpo etishdagi asosiy kamchilik ishchilaming yuqori 
bosim sharoitida ishlashidir. Shu bois bunday sharoitda ishlovchilar uchun maxsus 
tibbiy xizmatlar mavjud.
Kesson poydcvoriga ta ’ sir etuvchi kuchlar. 12.6-rasmda kesson poydevoming 
pastlashuviga ta’sir etuvchi kuchlaming chizmasi ko'rsatilgan. Bunda G - kessonning 
og'irligi; / - kesson sirti bo'ylab gruntning ishqalanish kuchi; 
Rs - kesson ostidagi 
gruntning qarshiligi; 
R„ - kessonning tomiga nisbatan havoning bosimi.
12.6- rasm. Kesson 
poydevoriga ta’sir 
etuvchi kuchlar
Ushbu kuchlar quyidagi nisbatda 
ta’sir 
etishi 
mumkin:
Agar 
.