М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

13.2 Bo‘sh gruntlami almashtirish
B a ’zan qurilish maydonida 2 - 3 m qalinlikdagi o ’ta bo’ sh (balchiqsim on, 
serorganik moddalar aralashgan, to’kma va h.) grunt qatlamlari uchrab qoladi. 
Mazkur holatda ushbu qatlamni olib tashlab, o'rniga yahshilab zichlangan tosh- 
shag'al, yoki qumlardan yostiqlar o'm atish maqsadga muvofiq b o ’lishi mumkin.
Poydevor ostida barpo etiluvchi 
yostiqlar
mustahkam gruntga o'rnatilishi va 
tag yuzasi biroz kengaygan trapetsiya shaklida b o'lish i lozim (1 3 .1-rasm).
1 7 3

---

13.1-rasm. Bo’sh guruntlarni qumli yustiqlar bilan almashtirish.
Yostiqlaming asosiy qismi bo’lib bikrlik burchagi (a) xizmat qiladi. Ushbu 
burchak grunt turiga bog'liq. 
Masalan, qumli yostiqlarda 
a  =30-35°, tosh- 
shag'allilarda esa - 40 
45° Kuzatishlaming natijasi 
bikrlik burchaginining 
miqdori 
poydevor tanasi bo'ylab bosim tarqalish burchagiga yaqin bo'lishini 
ko’rsatdi.
Yostiqlar poydevordan uzatiluvchi bosimni qabul qilib, taqsimlab zaminga 
uzatish bilan birga inshoot turg'unligini ta’minlash vazifasini ham bajaradi.
Yostiqlaming qalinligi tashqi bosimni ko'tarib turish qobiliyatidan kelib 
chiqib belgilanadi.
Masalan, tasmasimon poydevor ostida qo'llaniladigan yostiqning balandli 
quyidagi taqribiy ifoda yordamida aniqlanishi mumkin:
* ? - B
* = —
2
—
0 3 . 1 )
bunda: 
N'- inshootdan (yostiq og'irligi bilan birgalikda) zaminga uzatiluvchi 
yuk;
R - zaminning yuk ko'tarish qobiliyati;
В - poydevor lag yuzasining eni; 
a - yostiqning bikrlik burchagi.
Qum va tosh-shag'alli yostiqlar qalinligi 20 sm dan oshmaydigan kichik 
qatlamchalami zichlash orqali barpo etiladi. Har qaysi qatlamcha to'kilgach, suv 
bilan namlanib, maxsus gurzilar, yoki titratkichlar yordamida zichlanadi. Yostiq 
barpo etish uchun qaziladigan xandaq gruntning hajmini tejash maqsadida imkoni 
boricha lik holatda bo'lishi lozim.
Ayrim hollarda yostiq sifatida qumli loylar, yoki loyli qumlardan ham 
foydalanish maqsadga muvofiq. Ulami o'matish jarayoni ham qumlamikiga monand 
bo'ladi. Loysimon gruntdan barpo etiluvchi 
yostiqlami sizot suvlarining sathi 
chuqur joylashgan 
maydonlarda qo'llash mumkin, aks holda suv oqib kelishi 
oqibatida, grunt qo’shimcha namlanib yostiq mustahkamlik xususiyatini yo’qotadi.
Ba’zan yostiq kengligini qisqartirish maqsadida uning atrofida sun’iy 
to'siqlardan foydalaniladi. Ulaming 
vazifasi yostiq tarkibidagi gruntning yon

---

tomonga siljishiga yo‘l qo'ymay, c h o 'k is h miqdorini kamaytirishdan iborat (13.2- 
rasm).
13.3 G runtlam i zichlash usullari
Gruntni zichlash deganda, turli mexanik moslamalar yordamida uning 
mustahkamligini oshirishga qaratilgan tadbirlar tushuniladi. Hozirgi vaqtda bu 
maqsadda qo’ llaniladigan usullami 
yuzaki va chuqur zichlash turlarga bo'lish 
mumkin.
Yuzaki zichlashda bo'sh gruntlar mustahkamligini oshirish g'altaksimon 
moslamalar va gurzilar yordamida amalga oshiriladi.
G ’altaklar yordamida zichlash quyidagicha amalga oshiriladi. Dastlab maydon 
bo’ylab yengal g'altaklar (0,5 - 1,0 tonna), so'ng o'rtacha og'irlikdagi (5,0 -1 0
tonna) g'altaklar, oxirida esa og'ir g'altaklar (2 5 -4 0 tonna) yurgiziladi. Natijada 
grunt sathini 50-60 sm pasayishi kuzatiladi. Mazkur usul yordamida keng maydonda 
joylashgan loyli va nam holatdagi qumli gruntlar yaxshi zichlanadi.
Gurzilar yordamida bo'sh gruntlami yuzaki zichlash qurilish amaliyotida keng 
tarqqiy etgan. Temir-beton, yoki metall quyma gurzilami (massasi 1,0 - 3,0 t) 
maxsus yuk ko'taruvchi moslamalar yordamida 4-5 m balandlikdan bir yerga 6-10 
marta urish oqibatida grunt zichlanadi.
Ushbu usul to'kma gruntlar, serg'ovak qumlar, loysimon va o'ta chokuuvchan 
loyss gruntlami zichlashda yaxshi samara beradi. Gurzi orqali zichlashda yahshi
natijaga erishish uchun gruntni me’yoriy namlik 
holatiga keltirish lozim bo’ladi. M e’yoriy namlik 
deganda 
gruntning 
qotish 
chegarasidagi 
namligidan 2 -3 % ortiq namlik holati tushuniladi, 
ya’ni: 
Wm ^W„+ 2-3%. Ushbu namlik holatidagi 
grunt zichlashganda, uning sathi 7l sm gacha 
pasayib, zichlangan qatlam qulinliui 1,Ь-2 о m 
gacha boradi. Gruntning yuk ko'tarish 
’-'livau 
esa 30% gacha ortishi kuzatiladi.
Gurzilar yordamida 
zichlashtirilgan lyosbiii’nu 
gruntlar o'zining o'ta cho'kuvchanlik qobiliyatini 
yo'qotadi. 
Grunt 
sathining 
pasayishi 
doimiy 
miqdorga yetguncha gurzi
urish davom ettiriladi. Doimiy miqdor sifatida 
qumlar uchun - 0 , 5 - 1,0 sm, 
loylar uchun esa - 1,0-2,0 sm belgilangan.
;v..-