М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

Yuk bosimi
F, 
Pi 
Pj 
P4 
Pj рт» 
, 
p
11.14-rasm. Yuklab sinash usuliga oid chizma
2.Har bir bosqichda qo'yilgan yuk qoziq uslida teng muddatda ushlab 
turiladi. Ushbu muddatning davomiyligi qumlar uchun 1 soat, loylar uchun esa 3 
soat belgilangan.
3. Bosqichlar davomida qoziqning cho'kishi kuzatiladi.
4.Yuklash jarayoni qoziqning birdaniga yuqori miqdorli cho'kishi yuzaga 
kelguncha davom ettiriladi. Yuqori miqdorli cho'kish qiymati 30-40 mm bo'lishi 
mumkin.
5.Tajriba natijasi 
s = f(p ) bog'lanishni ifodalovchi chizma shaklida 
tasvirlanadi (11.14-rasm);
6.Qoziqqa nisbatan yuqori yukning miqdori 
p v egri chiziqning boshlang'ich 
va yakunlovchi qismlariga o'tkazilgan urinmalaming kesishuv nuqtasi tarzida 
chizmadan aniqlanadi.
Dinamik usul yordamida osma qoziqning yuk ko'tarish qobiliyatini aniqlash 
gurzi sarflaydigan energiya bilan qoziqning bir zarb natijasida chuqurlashuvi 
orasidagi bog'lanishini ifodalashga asoslangan.
Qoziq qoqishda sarflanadigan energiya gurzining og'irligi Q bilan uning 
balandlikka ko'tarilish miqdori 
H ning ko'paytmasiga teng. 
Ushbu energiya 
gruntning qarshiligi (j»v.) ni yengishga, hamda qoziqning qaytuvchi 
Qh va qaytmas 
(gurzi urilganda qoziq ustki qismining asta-sekin ezilishi evaziga yuz beruvchi) 
aQH 
derorrmatsiyalarga sarflanadi.
Energiyaning saqlanish qonuniga asoslanib quyidagi shartni yozamiz:
QH = p v. e + Qh + aQH, 
(11.6)
bunda: 
e -  gurzining bir zarbidan qoziqning cho'kishi;
h - gurzi qoziqqa urilgach, aks ta’sirdan sakrash balandligi;
1 6 4

---

a 
gurzining qayimas deformatsiyasiga sarflanadigan ishini ifodalovchi 
koeffitsiyent.
11.6 tenglamani Geresvanov N. M. quyidagi yechimini topgan:
mnF
n 4 
QH 
Q + 0.2q 
] 
n ■
 F -e 
Q + q
(11.7)
bunda: 
m - gruntning jinsliligi, qoziqlar soni va ulami ishlash sharoitiga 
bogMiq kozffitsiyent;
F- qoziqning ko'ndalang qirqim yuzasi;
Q - gurzining vazni;
q - qoziqning vazni;
n - qoziq ashyosi va qoqish turiga bog'liq koeffitsiyent.
11.5. Q oziqli p o y d e v o rla m i lo y ih alash
Qoziqli poydevorlami loyihalash uchun inshoot va uning qurilmalari, gruntga 
uzatiluvchi yukning miqdori, shuniiglek qurilish maydonining geologik va 
gidrogeologik maMumotlari zarur bo'ladi Bular haqidagi hujjatlami o'rganib chiqib, 
qoziqlar soni, ulariing turi, qurilmasi va h. masalalar hal etiladi.
Ustun qoziqlar uchui inshootdan uzatiluvchi yukni hech qanday xatarsiz qabul 
qilib oluvchi yetarli qalinlikka ega bo'lgan mustahkam grunt tanlanadi. Agar bunday 
qatlam chuqur joylashib, unga yetishning iloji bo'lmasa, unda osma qoziq turiga 
to'xtaladi. Bu holat uchun ham osma qoziqning uchini joylashtirish maqsadida 
yetarli darajada qalinlikdagi muslahkamroq qatlam tanlanadi.
Og'ir vaznli inshootlaming qoziqli poydevorlarida past poctverklar 
qo'llaniladi. 
Ko'priklar, o'tish yo'llari va b. inshootlarda esa yuqori
rostverklardan foydalanish maqsadga muvofiq.
J 1.15-rasm. Qoziqlaming joylashuvi 
a-qatorlab, b-shaxmat shaklida
Qoziqli poydevorlami loyihalashda ularga uzatiluvchi yuk ta’sirining 
ahamiyati katta. Agar yuklar 
(N) tik yo'nalgan bo'lsa, unda qoziqlar soni (n)
1 6 5

---

quyidagicha aniqlanadi:
N
P
(11.8)
...ija- p - bitta qoziqning yuk ko'tarish qobiliyati;
Л- tashqi yukning 
miqdori (yuklaming eng 
noqulay holatiga moslab 
olinadi).
Suv ostidagi yuklami esa muallaq holati hisobga kiritiladi.
11.8 - ifoda yordamida aniqlangan qoziqlar rostverkda qatorlab yoki shaxmat 
shaklida joylashtiriladi ( 1 1.15-rasm). Rostverk sathida qoziqning o'qlariaro masofa
1,5