М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

rostverk (olmon tilida, o’zbekcha „panjara" ma’nosini 
bildiradi) deb nomlanuvchi qurilma bilan birlashtiriladi (11.2-rasm). Rostverklaming 
maqsadi qoziqlami o'zaro bog'lash bilan birga ulaming bir miqdordagi cho'kishini 
ta’minlashdan iborat.
Rostverklar past (11.2- rasm, 
a) va baland (11.2- rasm, b) joylashadi. Baland 
rostverkli qoziqlar amalda ko'prik, daryo va dengiz sohillari inshootlari poydevorida 
qo'llaniladi.
b
11.2-rasm. Post (a) va yuqori (b) rostverkli qoziqlar
1 5 3

---

Bosh o ‘qlarining yo'nalishi bo'yicha qoziqli poydevorlar oddiy va 
eshkaksimon turlarga bo'linadi. Oddiy qoziqlaming o'qi tik yo'nalgan bo'ladi, 
cshkaksimonlamiki esa ta’sir etuvchi yuk yo'nalishi bo'ylab 
a burchak ostida 
egiladi ( 1 1.3-rasm). Bunday qurilmalar tirgovich devorlar, gumbazsimon inshootlar, 
qirg'oq turg'unligini ta’minlovchi inshootlar poydevorlari ostiga o'rnatiladi.
Qoziqli poydevorlar barpo etishda quyidagi ashyolardan foydalaniladi: 
yog'och, 
beton, temir-beton va temir. Ular 
k o 'n d a la n g q ir q im i 
bo'yicha: yumaloq, oval, 
kvadrat, to 'g'ri to'rtburchak va ko'pburchak shaklida; 
b o 'y la m a q ir q im i 
bo'yicha 
esa: silindr, konussimon, ostki qismi kengaytirilgan holda yasalishi mumkin.
11 .З-rasm. Eshkaksimon qoziqlar
Qoziqli poydevorlar 
q o q ib k iritish , suv y o rd a m id a titr a tis h , b o sim o stid a
qisish 
va 
b u ra s h
usullari yordamida o'rnatiladi.
Tayyorlanish sharoiti bo'yicha ham qoziqli poydevorlarning 
y ig 'm a
va 
q u y m a
turlari mavjud. Yig'ma qoziqlar korxonada yasalib, qurilish maydoniga tayyor holda 
keltiriladi, quyma qoziqlar esa shu maydonning o'zida loyiha asosida tayyorlanadi.
11.2 Q oziqli p o y d e v o rn in g tu r la r i
Y o g 'o c h q o z iq la r 
asosan qarag'ay, eman, tilog'och daraxtlaridan yasaladi. 
Buning uchun to'g'ri va sog'lom o'sgan daraxt tanlab olinib, po'stlog'lari archiladi. 
Yog'och qoziqlar yahlit, ba’zan bir hil o'lchovli bir necha yog'ochni ulash 
yordamida ham 
tayyorlanishi mumkin. Yahlit qoziqning uzunligi 4,5-12 m, 
ulanganlamiki esa 20-25 m gacha bo'lishi mumkin. Shu bilan birga ulaming 
ko'ndalang qirqimi 18-20 sm dan kam bo'lmasligi kerak. Yog'och qoziqning uchi 
15-25° oraliqda nayzalanadi ( 1 1.4-rasm). Uning o'lchami nayzalanish burchagiga 
moslab olinadi: 
a =15° da / = 2d ( d - qoziq diamelri') va a =  25° bo'lganda esa l=d.
Agar grunt qatlamlarida qoziq qoqishga qarshilik ko'rsatuvchi to'siqlar 
uchrasa, qoziqning uchiga temir yoki cho’yandan yasalgan nayza kiydiriladi. Gurzi
1 S 4

---

natijasida qoziqning ustki qismini ezilishdan saqlash maqsadida 
b u t e l  (qalpoq)
dan foydalaniladi.
Yog'och 
qoziqlardan 
nam 
gruntlarda 
foydalanish 
maqsadga 
muvofiq. Bunday holatda ular doimo 
mustahkamligini saqlaydi.
Yog'och qoziqlardan foydalanish 
quyidagi afzallnklarga ega:
- o'matishda murakkab uskunalar talab 
etmaydi va mustahkam bo'lganligi 
uchun tashishga qulay;
o'matish 
vaqtida 
uzaytirish 
imkoniyati bor;
to'la namlangan gruntlarda, 
yoki suv oslida benuqson va 
uzluksiz ishlaydi v. b.
Shu bilan birga o'zgaruvchan namlik sharoitda ulaming tez chirishi bois 
foydalanish muddatining qisqarishi, yuk ko'tarish qobiliyatining nisbatan kamligi va 
yog'och ashyosining kamyobligi ulami qo’llash darajasini cheklaydi.
Beton qoziqlar qurilish maydonining loyihada belgilangan sathlarida quyma 
holda tayyorlanadi. Buning uchun ma’lum nuqtalarda qoqish, bosib kiritish yoki 
burg'ilash usullaridan biri yordamida chuqurlar kavlanadi. So'ng bu chuqurlar 
shibbalash yordamida beton bilan to'ldiriladi.
Beton qoziqlami dastlab 1899 yilda rus muhandisi Straus A. E. amalda 
qo'llagan. U taklif etgan usul bo'yicha burg'ilash jarayonida gruntga yahlit quvir 
tushiriladi. Ma’lum chuqurlikka yetgach, quviming ichki bo'shlig'i oz-ozdan beton 
qatlami bilan to'ldiriladi va quvir asta-sekin sug'urib olinadi. Beton qatlamining 
qalinligi 1,0 - 1,5m atrofida bo'ladi. Quvir ichiga beton yuborishdan oldin undagi 
suvni so'rib olish lozim. Quvimi sug'urib olish jarayonida undagi beton chuqumi 
to'ldirib boradi. Bunda grunt-qancha bo'sh bo'lsa, beton yotqiziqlari shuncha 
kengroq joyni egallaydi (11.5-rasm). Quvimi sug'urish jarayonida uning ichki 
bo'shlig'ida beton bo'lishiga ahamiyat bermoq darkor. Aks holda bo'shliqqa grunt 
tushib qolib, betonlash sifatini va qoziqning yuk ko'tarish qobiliyatini pasaytirishi 
mumkin.
Beton qoziqlar ichida 
davriy shibbalash usuli yordamida o'matiluvchi turlari 
ham keng tarqalgan. Bunda maxsus cho'yandan yasalgan uchli quvirlami urib kiritish 
yordamida chuqurlar kavlanadi. Belgilangan sathga yetgach, quviming ichiga kichik 
qatlamlab beton to'ldiriladi. Quyilgan beton gurzilar yordamida shibbalanadi va bu 
jarayonda quvir asta - sekinlik bilan tortib olinadi.
Davriy shibbalash usulida o'matilgan beton qoziqlaming yuk ko'tarish 
qobiliyati ancha yuqori bo'ladi.
urilishi
*d-
*