|
svua - grunt og'irligi ta’siridan o'ta cho'kish;
Bm - suv yuborish maydonining kengligi;
ho ci,- o'ta cho'kish qatlamining qalinligi.
14.5
- ifodaga muvofiq
pt bosim ostidagi barcha o'ta cho'kuvchan qatlamlami
(uVA < 0,01) jamlash tavsiya etiladi. Unda o'ta cho'kuvchan qatlamlami
A*,
balandlikdagi kichik qatlamchalarga bo'lib o'rganish maqsadga muvofiq.
Arap yuqoridagi hisoblar natijasida aniqlangan o'la cho'kish miqdori
loyihalanayotgan inshootning turg'unligiga aks ta’sir ko'rsatishi muqarrar bo’lsa, u
holda maxsus tadbirlar qo'llash tavsiya etiladi. Ular zamin gruntlariga qaratilgan va
inshoot qurilmalarida qo’llanuvchi tadbirlarga bo’linadi.
Zamin
gruntlari
bilan
bog’liq
tadbirlar.
Mazkur tadbirlar o ’ta
cho’kuvchanlikning turiga bog’liq ravishda belgilanad.
I- turga xos o'ta cho'kuvchan gruntlaming qalinlngi 5-6 metrdan oshmasa,
(14.4)
Pa
(14.5)
14.3 O lta cho'kuvchan gruntlarda poydevor
barpo ctisli
1 8 6
quyidagi tadbirlami qo'llash tavsiya etiladi:
a) mahalliy gruntlami zichlash orqali poydevor osti to’shama (yostiq) lar
o'matish;
b) gurzilar yordamida yuzaki zichlash. Bu usuldan amalda keng foydalaniladi.
Masalan, agar 5-6 metrli o'ta cho'kuvchan qatlamdan 1-2 metri poydevor uchun
xandaq qazishga sarflansa, qolgan 3-4 metri gurzi yordamida belgilangan
miqdorgacha oson zichlanadi;
v) o'ta cho'kuvchan qatlamni kesib o'tuvchi ustun qoziqlar qo'llash;
g) portlatish yordamida gruntni o'ta cho'kuvchanlik xususiyatini kamaytirish.
Bunda suv ostida portlatish usullari, ko'pincha qo'l keladi.
II-
turdagi o'ta cho'kuvchan gruntlarda quyidagi tadbirlami qo'llash
maqsadga muvofiq:
a) o ’ta cho'kuvchan qatlamning qalinligi chuqur bo'lmagan hollarda uni
butunlay qirqib o'tuvchi ustun qoziqlar qo'llash;
b) aralash usullar yordamida grunt qatlamini zichlash. Bunda dastlab grunt
namlanib, so f og'irligi ta’sirida cho'ktiriladi, so’ng portlatish amalga oshiriladi.
Oxirida esa gruntning ustki qatlami gurzilar yordamida zichlanadi;
\) suyuq sopol yordamida qotirish;
g) issiqlik ta’sirida qotirish.
O'ta cho'kuvchanlikni kamaytirish, yoki uni butunlay bartaraf etish tadbirini
tanlashda ulaming bir necha turlarini texnik-iqtisodiy nuqtai nazardan taqqoslab
yakuniy to'xtamga kelinadi. Shuningdek, mazkur masalani hal etishda inshoot
zaminini suvdan himoyalash va maxsus qurilmalardan foydalanish katta
ahamiyatga ega.
Bu maqsadda dastavval qurilish maydonining sathi tekislanadi, yoki bosh tarh
bo'yicha inshootni joylashtirishga ahamiyat beriladi.
Yerto'la, yoki imorat ostki qismlarida suvdan himoyalovchi maxsus
qurilmalar qo'llash, shuningdek, suv tashuvchi quvurlami nazoratga olish
maqsadida ulami qulay joylashtirishga oid ishlar ham ahamiyatli.
Inshoot atrofida suvdan himoyalovchi yo'lkalar o'rnatiladi. Ulami poydevor
chuqurligi chegarasidan 0,5 m enli qilib, imoratdan 0,03 qiyalik ostida joylashtirish
tavsiya etiladi. Mazkur yo'lkalaming eni 1,2 m dan kam bo'lmasligi lozim.
Inshoot qurilm alariga bog’liq tadbirlar. Zaminning kutilmagan hollarda
namlanishi oqibatida yuz beruvchi o'ta cho'kishdan himoyalash maqsadida inshoot
qurilmalarlarda ham maxsus tadbirlar belgilanadi. Masalan, murakkab shakldagi
binolami cho'kishga qarshi choklar yordamida oddiy shakldagi bo'laklarga bo'lish;
yuk ko'taruvchi devorlar orasiga temir o'zaklar o'matish; poydevor lag yuzasini
kengaytirish va h. k.
Mustahkam va bikr qurilmali
inshootlar (suv ko'taruvchi minoralar, temir
beton mo'rilar, temir erituvchi yoqilg'i xonalar va b.) odatda, notekis cho'kishlami
kam sezadi. Shuning uchun ulardan foydalanishda ma’lum darajada cho'kishga
yo'l qo'yish mumkin.
Aksincha, notekis cho'kishga yo'l qo'yib bo'lmaydigan inshootlarda (oshiq-
moshiqsiz, yoki qo'sh oshiq-moshiqli gumbazlar; yahlit yupqa to'sinlar; bikr
ulangan yopqichlar, bikr sinchli va yirik qurilmalardan tashkil topgan binolar va h.)
1 87
cho'kishga qarshi maxsus tekshiruv o ’tkazilishi shart. Arap ulaming cho'kishi
oqibatida yuz beruvchi qo'shimcha zo'riqishlaming miqdori me’yoridan ortib
ketsa, qurilmalami bunday holatra chidamlirog'i bilan almashtirish lozim.
Yahlit qurilmalardan barpo etiluvchi ko'p qavatli binolami cho'kishga oid
choklar yordamida alohida bo'laklarga bo'linadi.
Cho'kishga oid choklaming o'lchamlari o'ta cho'kuvchan gruntni turiga
bo^ Uq. Masalan, I - turdagi gruntlarda choklararo masofa 42 metr, II - turdagida 30
metr va boshqa holatlarda esa 72 metr qabul qilingan.
Ko'tarma moslamali sanoat binolari qurilishida ulaming balandligi bo'ylab
ehtiyot qism qoldiriladi. Moslama to'sinlari erkin holda o'rnatiladi, ulami
payvandlash mumkin emas.
15 bob. Z IL Z IL A B A R D O S H Z A M IN L A R VA U L A R N I
LOYIHALASH
15.1 Umumiy m a’lumotlar
Zilzila tabiiy ofat bo'lib, undan yer sharining juda ko'p qismi zarar ko'radi.
Kuchli zilzilalar quruqlikda tog'laming yemirilishi va o'pirilishiga olib kelib,
tekisliklar
o'rniga yangidan-yangi ko'llar, botqoqliklar hosil bo'lishiga, daryo
o'zanlarining tubdan o'zgarishiga va xokazolarga olib kelsa, dengiz va okeanlarda
esa kuchli lo'lqinlar hosil qilib atrof quruqliklami yuvib ketadi.
O'z-o'zidan ma’lumki, bunday ofat natijasida qo'l mehnati bilan bunyod
etilgan ko'plab boyliklar yo'qolib, eng havflisi insonlar halok bo'lishidir.
Zilzilaning eng xavfli tomoni, uning to'satdan yuz berishi va ko'pincha
halokatli tugashidir. Buning asosida bino va inshootlaming buzilishi yotadi.
Zilzilani bashoratlashga hozircha erishilmagan. Shunday ekan, uning zararli
ta’sirini kamaytirish yo'llaridan biri zilzilaga chidamli bino za inshootlar barpo
etishdan iboratdir.
Buning ushun zilzila
yuz beradigan tegralarda quriladigan
bino va
inshootlar kelajakda yuz berishi mumkin bo'lgan seysmik ta’sirlarga nisbatan
hisoblangan bo'lishi shart.
Zilzila jarayonida
tebranib turgan
grunt bilan uning ustidagi qurilishlar orasida
hosil
bo'ladigan
o'zaro ta’sir seysmik
zo'riqishlardan
tashkil
topadi.
Ulaming
ta’sirida
inshoot
qurilmalari
bo'ylab
tarqaluvchi
inertsiya
kuchlari
ma’lum
miqdorga yetgach
binoning
shikastlanishi
va hatto
buzilishi hollatlari yuzaga kelishi
mumkin.
Zilzila nihoyatda murakkab sharoitda yer qatlamining chuqur joylarida yuz
beradigan surilishlar va siljishlar
oqibatida
vujudga kelib uning
markazi
(gipotsentr),
odatda, 20 - 50 km va undan ortiq chuqurlikda joylashadi. Bunday
1 8 8
chuqurlikda yuz beradigan
katla miqdordagi siljishlar yer qatlami bo'ylab
tarqaluvchi siqilib-cho'ziluvchan bo'ylama - ko'ndalang egiluvchan lo'lqinlar hosil
qiladi. Mazkur to'lqinlaming
tarqalish tezligi grunt turiga bog'liq bo'lib,
ularning o'rtacha qiymatlari, o'ta namli qumlarda
150
200 m/s;
yirik
sochiluvchan tosh, shag'allarda 600-800 m/s; loyli gruntlarda 1400 - 1800 m/s; yahlit
qoya jinslarda esa 250 - 4000 m/s.
Egiluvchan to'lqinlar yer yuzasiga yetib kelib inshootda tebranma harakat
vujudga keltiradi. Bu harakat eng oddiy ko'rinishda sinusoida bo'ylab (15.1-rasm)
quyidagicha ifodalanadi;
•
2л-
Do'stlaringiz bilan baham: |
