М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

ham ortib borishi bois muvozanat tezlanishi am ham yuqori 
qiymatga ega bo'ladi. Bu esa,o'z navbatida, poydevor chuqurligini oshirish yo'li 
bilan har bir alohida qurilish maydoni uchun 
am > as shartni yuzaga keltiriish 
mumkin ekanligini ko'rsatadi.
Bu masalada R.H.Rasulovning olib borgan izlanishlari diqqatga sazovordir. 
Tajriba yordamida o’ta cho’kuvchan gruntlar ustida olib brogan uning kuzatuvlari 
quyidagi hulosalarga olib keldi:
a) inshoot zilzilabardoshligini oshirishga yo’naltirilgan chuqur poydevor qo’llash 
tadbiri qatlam chuqurlashgan sari “seysmoo’lacho’kuvchanlik ostonasi” va 
“seysmoo’tacho’kuvchanlik moduli” ning miqdori ortib borishi bilan bog’liq;
b) poydevor chuqurlashuvi bilan inshootdan zaminga uzatiluvchi hisobiy bosim 
miqdori kamayadi;
v) poydevor chuqurlashgan sari zamindagi bo’sh qatlam qalinligi kamayadi;
g) 
zaminning 
zilzila 
ta’sirida 
qo’shimca 
cho’kishini 
ifodalovchi 
“seysmoo’tuvchanlik moduli” ning qiymati quyidagi omillarga bog’liq: gruntning 
donadorlik tarkibi, loyli zarralaming miqdori, zichlik-namlik 
va mustahkamlik 
ko’rsatkichlari, shuningdek,tashqi muvozanat va dinamik kuchlar va h.
Yuqoridagi hulosalarga tayanib izlanuvchi tomonidan o’ta cho’kuvchan 
gruntlardan tashkil topgan zaminlar zilzilabardoshligini ta’minlashga oid quyidagi 
ifoda taklif etildi:
m - tebranish chastotasi;
/ - vaqt;
y„ - w namlikdagi gruntning zichligi;

 vvnalikdagi gruntning ichki ishqalanish burchagi; 
cv - umumiy bog’lanish kuchi.
Ko'pincha, inshoot zaminida katta qatlamli nihoyatda bo'sh va g'ovak gruntlar 
joylashgan bo'lib, poydevor chuqurligini oshirish tadbiri qo'l kelmasligi ham 
mumkin.
Bunday hollarda katta qatlamdagi bo'sh va g'ovak gruntlami butunlay kesib 
o'tish, inshoot yukini chuqur joylashgan pishiq qatlamlarga uzatishda ustun qoziqli 
poydevorlar qo'llash maqsadga muvofiq. Bunday poydevorlarning 
asosiy 
afzalliklaridan biri ulami barpo etishda chuqur zovurlar qazishga va maxsus
(15.32)
bunda: 
p 0- ishootdan uzatiluvchi yuk; 
К  - seysmik koeffitsiyent;
2 0 5

---

qurilmalar ishlatishga hojat yo‘qligidadir.
Shunday qilib, poydevor chuqurligini oshirish va ustun qoziqlar ishlatishdan 
asosiy maqsad bo'sh va g‘ovak gruntlar qatlamini qisqartirish yo‘li bilan 
zaminlaming zilzilabardoshligini ta’minlashdir.
Hulosa 
qilib 
shuni 
aytish 
kerakki, 
zaminlaming zilzilabardoshligini 
oshirishning 
yuqorida 
aytib 
o‘tilgan 
tadbirlari 
binokorlik 
amaliyotida 
foydalaniladigan tadbirlaming ayrimlari xolos, ulaming soni har bir alohida sharoitga 
mos ravishda ortib borishi mumkin.
16 bob. TEBRAN M A XARAKAT TA RQ A TU V CH I MASHINA va 
USKUNALAR PO Y D EV O RI
16.1 M a s h in a va u s k u n a la r z a m in in in g tc b ra n is h i
Ma’lumki, ko'pgina sanoat va qurilish korxonalarining mashina va uskunalari 
o'zlarining ish jarayonida zaminga tebranma harakat tarqatadi. Ushbu harakat zamin 
bo'ylab tarqalish jarayonida gruntlarda noxush holatlami yuzaga keltirishi mumkin, 
ya’ni 
gruntlarda notekis cho'kishlar yuzaga kelishi 
natijasida nafaqat asosiy 
inshootning poydevori va zamini, balki ushbu harakatni tarqatuvchi mashina va 
uskunalaming o'zini ham foydalanishga yaroqsiz holatga keltirishi mumkin. Shuning 
uchun tebranma xarakat tarqatuvchi mashina va uskunalami maxsus talablar asosida 
o'matish talab etiladi.
Zamin gruntlari tarqalgan tebranma harakatining miqdori va xususiyati, asosan, 
bunday harakat tarqatuvchi mashina va uskunalaming turi va ish jarayoniga bog'liq. 
Ulaming notekis joylashgan qismlari, turli transport vositalari va portlashga oid ishlar 
oqibatida tebranma harakat yuzaga keladi.
Grunt sathidan boshlangan tebranish zamin qa’ri bo'ylab tarqalib so'nib boradi. 
Harakatning so'nishi fanda