М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

b
), 
cn.(0)
- bog'lanish 
kuchining boshlang'ich 
va oxirgi
qiymatlari;
200

---

ft - bogManish kuchining o'zgarishini ifodalovchi koeffitsiyent.
Koeffitsiyent // tajriba yordamida quyidagicha aniqlanadi:
1 
c w( & ) - c „ ,( 0 )
" = т ' " ^ г а 5 )
(15l6)
15.6-rasmda bogManish kuchining vaqt davomida o'zgarishi tasvirlangan.
Yuqorida takidlaganimizdek, nam holatdagi bog'lanishli 
gruntlarda hosil 
bo'luvchi dinamik bosim vaqt davomida o'zgaruvchandir.
Bu o'zgaruvchanlik muallifning quyidagi ifodasi orqali aks etgan:
K M = j \ ^ ' z ~ у
(15.17)
bunda: 
v6 - dinamik cho'kish koeffitsiyentining boshlang'ich qiymati;
Я 
- dinamnk bosimning kamayish tezligini ifodalovchi tajriba orqali 
aniqlanadigan koeffitsiyent;
Я -jid d iy qatlam qalinligi.
Tajriba orqali aniqlangan dinamik bosimning vaqt birligida o'zgarishi (15.17) 
ifodaga mosligini 15.7- rasmdan kuzatish mumkin.
Dinamik bosim miqdorini (15.17) ifoda yordamida aniqlash uchun zilzila 
ta’sirida cho’kish yuz beradigan jiddiy qatlam qalinligi 
H ni topish alohida 
ahamiyatga ega. Ushbu qiymatni aniqlashga oid quyidagi ifoda taklif etilgan
. .
a v - T - v .
+ с Л
# . = — --------г -------- v * 
-------— 
(15.18)
2 n g y l g c p "
Mazkur ifoda faqat jiddiy qatlam balandligini aniqlabgina qolmay, balki uning 
zilzilaga bardoshligini oshiruvchi tadbir tanlashda ham ahamiyatlidir.
15.6 Zaminlaming zilzila jarayonida yuk ko'tarish 
qobiliyati
M a’lumki, zilzila vaqtida grunt tuzilmasining buzilishi zilzila kuchining miqdori 
as gruntning muvozanat tezlanish e mdan yuqori bo'lgandagina yuz beradi, ya’ni:
a c > ^ m 
(15.19)
Aks holda har qanday grunt o'z muvozanat holatini saqlab elastik tebranma 
harakatda bo'ladi.
Shuning uchun har qanday qurilish maydonidagi gruntning zilzila ta’sirida o'z 
mustahkamlik ko'rsatkichlarini o'zgartirishi, yoki aksincha holatini bilish uchun 
yuqoridagi shartni sinab ko'rish lozim.
Agar zilzila ta’sirida gruntning mustahkamligi kamaysa, u holda zaminning 
yangi holatdagi yuk ko'tarish qobiliyatini aniqlash zarur bo'ladi.
Shy maqsadda Rasulov H.Z. tomonidan ishlab chiqilgan usul zilzila jarayonida 
gruntning mustahkamlik ko'rsatkichlarini o'zgarishini nazarda tutib zaminning yuk
201

---

ko'tarish qobiliyatini aniqlashga yo‘naltirilgan.
Tebranma harakatdagi zamin qancha yuk ko‘tara olishini aniqlash uchun teng 
ta’sir etuvchi 
p a yuk ostidagi H chuqurlikda joyla'shgan tasmasimon poydevomi 
qarab chiqamiz.
Mazkur holda ta’sir etayotgan kuchdan zaminning istalgan nuqtasida hosil 
bo'luvchi bosh zo'riqishlar quyidagicha aniqlanadi.
bunda 
a - ko'rinish burchagi.
Zaminning yuqori muvozanat holatini bosh zo’riqishlar orqali ifodalasak:
Ushbu ifodadan 
yuqori muvozanat holatidagi gruntlar chuqurligini 
aniqlash
Ko'rinish burchagi 
a  ning yuqori muvozanat holatga moc keluvchi miqdorini
(15.22) ifodaga qo'ysak, u holda gruntlar mexanikasiniig quyidagi ma’lum ifodasi 
kelib chiqadi:
Bu ifoda 
Po miqdorli yuk ta’sirida zaminning yuqori muvozanat holatida 
bo'lgan qisminiig chuqurligini ko'rsatadi. Undan 
gruntning yuqori muvozanat 
chuqurligi inshootdan tushayotgan yukning og'irligiga bog'liq degan hulosa kelib 
chiqadi.
Ammo bu holat, yuqorida ta’kidlaganimizdek, 
ac < a„ shartiga xos bo'lib, aks 
holda gruntning mustahkamlik ko'rsatkichlarini o'zgarishini hisobga olishga to'g'ri 
keladi. Bunda 
zmaj faqat p a ning muvozanat qiymatiga bog'liq bo'lmay, balki uning 
inersiya holatidagi miqdoriga. bog'lanish kuchining o'zgarishi 
cw(t) ga, poydevor
cr, = 
^ - ( a  + sin a  )