rasm). Hosil bo'lgan to 'g 'ri chiziqni gorizontal o ’qqa nisbatan qiyalik burchagining
tangensi
zichlanish koeffitsiyenti
deb qabul qilinadi
(3.2)
yoki
(3.3)
ekanligi nazarda tutilsa, hamda uning
miqdorlari V e =
е/ -е г
va
V p = p 2—pi
chizmadan olinsa,
u holda
bunda
p i p i
- dastlabki va undan keyingi pog’ona bosqichlaridagi bosimlar;
e
2
,e\
- shu bosimlarga mos keluvchi g'ovaklik koeffitsiyentlari.
Demak, 3.4 ifodaga asosan gruntning zichlanishi g ’ovaklik koeffitsiyentining
kamayish miqdorini shu holatga olib keluvchi tashqi yukning ortish qiymatiga nisbati
shaklida aniqlanadi. Zichlanish
koeffitsiyentining
muhim
tomonlaridan biri
uning yordamida gruntlaming
siqilish xususiyatini
oldindan belgilash
mumkinligidir.
Masalan:
agar a <
0,001
sm2/kg bo'lsa
zichlashmaydigan grunt;
0.001 < a < 0,005 sm2/kg - kam zichlanuvchan grunt;
0,005 < a < 0,01 sm2/kg - o'rtacha zichlanuvchan grunt;
0,01
< a <
0,1
sm2/kg - zichlanuvchan grunt;
a >
0,1
sm2/kg
o 'ta zichlanuvchan grunt.
U m u m i y d e f o r m a t s i y a
m o d u l i usuli (£„).
Gruntning zichlanishini
umumiy deformatsiya moduli
yordamida quyidagicha
ifodalash mumkin:
bunda Gruntlardagi
deformatsiya
holati
mashhur Yung
qonuni
asosida
aniqlanadigan elastik jismlarga xos bo'lgan birlik
E
ga monand.
Shu bilan birga
gruntda deformatsiyaning (elastik, qoldiqli) umumlashgan miqdori nazarda tutilishi
bilan ular bir-biridan farqlanadi.
Shuning uchun ham gruntlarda
Ep
umumiy deformatsiya o'lchovi deb
atalishiga unga lios bo'lgan elastik va qoldiqli shakl zgarish qiymatlari
yiindisidan tashkil topganligi sabab bo'lgan.
Undan tashqari
E„
gruntlardagi boshqa xususiyatni, ya’ni ularning zichligi
ortishi bilan siqilish xususiyatini susayishini ham nazarda tutadi.
Bu esa umumiy
deformatsiya moduli
(E,,J
tashqi yuk miqdori bilan uzviy bog'liqligini ifodalaydi,
ya'ni
E..=f(p).
40
Demak, gruntlardagi umumiy deformatsiya moduli
elastik jismlarga xos
bo'lgan elastiklik moduliga monarid bo'lib, o 'z navbatida, tashqi bosim miqdori
bilan umumiy deformatsiya (elastik va qoldiqli) orasidagi bog’lanishni
ifodalashini
e’tirof elish lozim.
Umumiy deformalsiya moduli zichlanish koeffilsiyenti orqali quyidagicha
ifodalanishi mumkin:
E ,= P —
(3.6)
a
bunda
p
- gruntning yonga kehgayish koeffitsiyenti
ga bog'liq bo'lgan o'lchovsiz
miqdor
P = \ - ^ L
(3.7)
\-H
Bu ifoda yordamida hisoblangan
p
ning qiymatlari quyidagichadir:
qum - 0,75 (pi = 0,29);
loyli qum - 0,72 (^ = 0,31);
qumli loy - 0,57 (/i = 0,35);
lo y -0,43 (//=0,42).
Umumiy deformatsiya moduli bilan tashqi yuk orasidagi bog'liqligini aniqlash
murakkab bo'lgani bois hisoblashda bosim miqdori o'zgarm as deb qabul qilinadi. Bu
esa m a’lum xatoliklarga yo’l qo’yish bilan bog’liq.
C h o ’ k i s h m o d u l i
u s u l i («„)■ Har qanday ortiqeha hisoblashlarni
chetlab, oddiy tajriba yordamida gruntlar zichlanishini
aniqlashga oid ushbu usulni
N. N. Maslov taklif etgan (1941
y.).
Bu usulda zichlanish miqdori
(a„)
ni aniqlash oddiy bo'lib, unda
h
balandlikka
ega bo'lgan grunt namunasini
p
yuk la ’sirida yuzaga keladigan zichlashuvi
Vh
ni
aniqlashdan iborat. Ushbu usul yordamida zichlanish miqdori
a„
quyidagicha
hisoblanadi:
Ah
= T
(3.8)
bunda
ap - p
yuk ta’sirida grunt zichlanishini ifodalovchi o'lchovsiz miqdor.
(3.8)
ifodaning amalda qo'llanishini osonlashlirish maqsadida uni 1000 ga
ko'paytirib, promill (%0) deb yurililuvchi o'lchov birligiga keltirish tavsiya etiladi.
Unda
a„
balandligi 1 m bo'lgan grunt ustuniga/j yuk ta’sir ettirilganda yuzaga
kcluvchi millimetr o’lchamdagi zichlanishni ifodalaydi.
M isol tariqasida ao.; =
15 ni olsak, ushbu ko’rsatkich balandligi I m ga teng
grunt ustuniga 0,3 MPa yuk ta’sir ellirilganda gruntning zichlanishi 15
mm ga teng
ekanligidan darak beradi.
Cho’kish moduli
a„
yordamida ham grunllami zichlanish bo’yicha turlarga
ajratish mumkin. Masalan,
p =
0,3 MPa yuk ta’siridagi gruntni
quyidagi
ko’rsalkichlarga ajratish mumkin.
Agar
ar, <
1,0 (mm/m) bo'lsa, zichlanmaydigan grunt;
41
1.0
<а„<
5,0 - kam zichlanuvchan grunt;
5.0
< ap <
20.0 - o'rtacha zichlanuvchan grunt;
20.0
< ap <
60 - zichlanuvchan grunt;
ap >
60 - o'ta zichlanuvchan grunt.
3.3.
Gruntlarni
zichlashuvga
sinash
Gruntlami zichlashuvga sinash bo'yicha o'tkaziladigan tajribalar asosini
grunt namunasining m a’lum yuk
(N)
ostidagi siqilishini
(V h )
o'rganish tashkil
etadi. Bunday sinashlar, odatda, tajribaxona va dala sharoitlarida olib boriladi.
Tajribaxonada
gruntlami yuk ta’sirida siqilishga
sinash uchun silindr
shaklidagi asboblardan foydalaniladi. Bunday asboblaming ost va ust tomonlari
ochiq bo'lib, ularga grunt zichlashuvi jarayonida ajralib chiqadigan suvni chiqarib
yuborishga mo'ljallangan serteshik yopqich kiydiriladi (3.3-rasm).
3.3-rasm. Odometr chizmasi:
3.4-rasm. Stabilometr:
a-aylana asbob; b-gurunt namunasi;
а-grant naminasi;
v-asbobning uski va ostki qisimlari,
b-serg’ovak yopqich
2-serg’ovak yopqich va to’shama; Л'-yuk
Do'stlaringiz bilan baham: 
