M e t r o L o g I y a V a s t a n d a r t L a s h t I r I s h

Fizik
kattaliklar
deb umumiy qabul qilingan yoki qonuniy yo‘l bilan 
xarakterlangan, sifat jihatidan ko'pgina fizik obyektlar uchun 
umumiy bo'lib, miqdor jihatidan har bir fizik obyekt uchun 
individual bo'lgan kattaliklarga aytiladi.
Uzunlik, vaqt va massadan tashqari yana tekis burchak, bosim, 
kuch, tezlik, tezlanish, elektr tok kuchi, quwati, qarshilik kabi 
bir qancha kattaliklar mavjud bo'lib, ular sifat jihatidan biror 
fizik obyektni bildirsa ham, sanoq (o'lcham) bobida individual 
biror bir kattalikni bildiradi.
Olingan obyektlarda, biror kattalik to'g'risida so'zlaydigan 
bo'lsak, ulaming o'zida shu kattalik ko'p yoki kam „mujassamlash- 
ganligining" shohidi bo'lamiz. Bu esa kattalikning miqdor tavsifi 
bo'ladi.
Kattalik
— sifat jihatidan ko'pgina fizikaviy obyektlaiga (fizikaviy 
tizimlarga, ulaming^iolatlariga va ularda o'tayotgan jarayonlarga) 
nisbatan umumiy bo'lib, miqdor jihatidan har bir obyekt uchun 
xususiy bo'lgan xossadir. Biz o'rganayotgan metrologiya fani aynan 
mana shu kattaliklar bilan bog'liq bo'lganligi sababli, bundan 
keyin oddiygina „kattalik" deb ataymiz. „Kattalik" atamasidan 
xossaning faqat miqdoriy tomonini ifodalash uchun foydalanish 
to 'g 'ri emas (masalan, „massa kattaligi", „bosim kattaligi", 
„harorat kattaligi" deb yozish), chunki shu xossalming o'zi kattalik 
bo'ladi.
6

---

Muayyan guruhdagi kattaliklaming orasida o'zaro bog‘liqlik 
mavjud bo^ib, ulam i fizikaviy bog'lanish tenglamalari orqali 
ifodalashimumkm. Masalan, vaqt birligida o'tilgan masofa bo'yicha 
tezlikni aniqlashimiz mumkin. Mana shu bog'lanishlar asosida 
kattaliklami ikki guruhga bo'lib ko'riladi: asosiy kattaliklar va 
hosilaviy kattaliklar.
Asosiy kattaliklar deb
ko'rilayotgan tizimga kiradigan va shartli 
ravishda tizimning boshqa kattaliklariga nisbatan mustaqil qabul 
qilib olinadigan kattalikka aytiladi. Masalan, masofa (uzunlik), vaqt, 
harorat, yorug'lik kuchi kabilar.