M e t r o L o g I y a V a s t a n d a r t L a s h t I r I s h

3

---

1-bob. 0 ‘LCHASH HAQIDA UMUMIY
MA’LUMOTLAR
1.1. 0
‘lchashlar. 
О ‘lchash tu rlari
Metrologiya fan sifatida barcha o‘lchov ishlari bilan bog'liq 
muammolami o‘z ichiga oladi. U grekcha so‘z bo'lib, o'lchov 
to'g'risidagi fan m a’nosini beradi.
Metrologiya
— o'lchashlar, ulam i ta’minlash usullari va 
vositalari hamda talab etilgan aniqlikka erishish yo'llari haqidagi 
fan.
0
‘lchash
— fizik kattaliklaming qiymatlarini maxsus texnik 
vositalar yordamida tajriba usuli bilan topishdir.
Ko'p hollarda o'lchash jarayonida o'lchanayotgan kattalik 
shunday fizik kattalik bilan taqqoslanadiki, unga 
1
ga teng bo'lgan 
qiymat beriladi va u fizik kattalik yoki 
о ‘lchov biriigi
deyiladi.
О ‘lchash natijasi
— kattalikning uni o'lchash usuli bilan, 
masalan, kattalikm o'lchov biriigi bilan taqqoslash usuli yordamida 
topilgan qiymatidan iborat. O'lchash natijasini tenglama ko'rinishida 
quyidagicha yozish mumkin:
U = —
y o k i 
Q = Uq.
( 1 . 1 )
q
bunda 
Q —
o'lchanayotgan fizik kattalik, 
U
— o'lchash natijasi 
yoki o'lchanayotgan kattalikning son qiymati, 
q
— fizik kattalik 
biriigi.
Mazkur (1.1) tenglama 
о ‘lchashning asosiy tenglamasi
deyiladi. 
Uning o'ng tomoni 
о lchash natijasi
deb yuritiladi. O'lchash natijasi 
doimo o'lchamli kattalik bo'lib, u o'z nomiga ega bo'lgan birlikni 
anglatadigan sondan tashkil topgan bo'ladi.
O'lchanayotgan kattalikning son qiymati bevosita, fizik kattalik 
bilan birgalikda o'lchash usullari yordamida topiladi. Amaliyotda, 
ilmiy tekshirishlarda birlashtirib o'lchash usullaridan foydalaniladi.
O'lchamlarga juda qadim zamonlardan muhtojlik sezilgan. 
M asalan, og'irlik o'lchovi