M e t r o L o g I y a V a s t a n d a r t L a s h t I r I s h

Hosilaviy kattalik
deb tizimga kiradigan va tizimning bir necha 
asosiy kattaliklari orqali ta’riflanadigan kattalikka aytiladi. Masalan, 
tezlik, tezlanish, elektr qarshiligi.
SoklaitiJnai
«V» v IvllUT IP—
1W 
— 
*—
O 'lchash deb shunday solishtirish, anglash, aniqlash 
jarayoniga aytiladiki, unda o'lchanadigan kattalik fizikaviy tajriba, 
ya’ni eksperiment yordamida xuddi shu turdagi, birlik sifatida qabul 
qilingan miqdor bilan o'zaro solishtiriladi. Ushbu ta’rifdan shunday 
xulosa qilish mumkin: o'lchash — bu turlicha kattalik to'g'risida 
m a’lum bir ma’lumotga ega bo'lish, bu — eksperiment, tajriba 
natijasidir; tajriba jarayonida o'lchash birligidan foydalanishdir.
Shunday qilib, uchta tushunchani bir-biridan ajrata bilish 
kerak: o'lchash, o'lchash jarayoni va o'lchash usuli.
О ‘lchash
— bu umuman har xil kattaliklar to'g'risida axborot 
qabul qilish, o'zgartirish demakdir. Bundan maqsad izlanayotgan 
kattalikning son qiymatini qo'llash, ishlatish uchun qulay shaklda 
aniqlashdir.
O'lchash jarayoni
— bu solishtirish eksperementini o'tkazish 
jarayonidar (solishtirish qanday usulda bo'lmasin).
7

---

O'lchash usuli
— bu fizik eksperimentning aniq, m a’lum 
struktura, о ‘lchash vositalari va eksperiment o‘tkazishning aniq 
yo'li, algoritmi yordamida bajarilish, amalga oshirilish usulidir. 
Bevosita o'lchash — o'lchanayotgan kattalikning qiymatini
tajriba^na’lumotlaridan bevosita topishdir. Masalan, oddiy chizg'ich 
yordamida uzunlikni o'lchash
у =cx
Bunda:
у
— muayyan birlikda ifodalanib o'lchanayotgan kattalikning 
qiymati;
с — shkalaning bo'lim qiymati;
x
— shkaladan olingan qaydnoma.
Bilvosita o'lchash — o'lchangan kattaliklar bilan o'lchangan 
kattalik orasida bo'lgan m a’lum bog'lanish asosida kattalikning 
qiymatini topishdan iboratdir, masalan: