M e t r o L o g I y a V a s t a n d a r t L a s h t I r I s h

S=dy/dx;
Asbobning o'lchash xatoligi. Bu xatolik sifatida mutlaq xatolik, 
nisbiy xatolik yoki keltirilgan xatolik berilgan bo'lishi mumkin.
Bu xatoliklar xususida yuqorida yetarlicha ma’lumotlar berilgan.
16

---

OMchash diapazoni. Bu asosan ko‘p diapazonli asboblarga 
tegishli bo'lib, asboning ko‘rsatkichining boshlangMch nuqtasidan 
(qiym atidan) oxirgi nuqtasi (qiymati)gacha boMgan oraliq 
hisoblanadi.
Sezgirlik darajasi — bu tavsif tekshirilayotgan kattalikning 
boshlangMch qiymati oMchov asbobining chiqish signaliga qanday 
ta ’sir ko‘rsatishini bildiradi.
Xususiy energiya sarfi. Bu tavsif ham muhim hisoblanib, 
asbobning oMchash zanjiriga ulanganidan so‘ng kiritish! mumkin 
boMgan xatoliklarni baholashda ahamiyatli sanaladi. Ayniqsa, kichik 
quwatli zanjirlarda oMchashlami bajarishda bujudamuhimdir.
Asbobning ishonchliligi — uning belgilangan ko‘rsatkichlami 
vaqt mobaynida saqlash xususiyatini bildiradi. Bu ko‘rsatkichlaming 
chegaradan chiqib ketishi asbobning layoqatligi pasayib ketgan- 
ligidan dalolat beradi.
OMchash asboblarining tavsiflari quyidagi tartibda tavsiya etiladi.
Asbob xatoligi. OMchash asbobining xatoligi absolut, nisbiy 
va keltirilgan boMadi.
OMchash asbobining aniqligi — bu tavsif asbob xatoligining 
nolga yaqinlashishini ko'rsatadi.
Sezgirlik — bu oMchash asbobining asosiy parametrlaridan 
biridir. Asbobning chiqish signali o'zgarishini shu o'zgarishning 
sababchisi — kirish signaliga nisbati oMchanayotgan kattalikka 
nisbatan asbobning sezgirligini belgilaydi.
Sezgirlik absolut va nisbiy turlarga bo'linadi
Asbob shkalasining ikkita yonma-yon belgilari orasiga to'g'ri 
keladigan kattalik qiymati bo'lak qiymali deb ataladi yoki asbob 
doimiysi deyiladi. Bo'lak qiymati absolut sezgirlikning teskari 
qiymatidir: 
C=l/Sa
OMchash asbobining barqarorligi asbob metrologik xususiyat- 
larining vaqt bo'yicha o'zgarmasligini ko'rsatuvchi sifatidir. Asbob 
xususiyatlarining vaqt bo'yicha o'zgarishi qo'shimcha xatolikka olib 
keiadi.

---

Ortiqcha yuklanish qobiliyati — asboblami ma’lum vaqtgacha 
ijozat etilgan yuklamadan ortiqrog‘iga chidamligini ko'rsatadi, 
bunda asbobning konstruksiyasidagi o'zgarishlar qoldiq xarakterga 
egabo'lmasligi kerak.
Asbob ko'rsatkichining o ‘zgaruvchanligi (variatsiyasi) — 
o'zgarmas tashqi sharoitda o'lchanayotgan kattalikning haqiqiy 
qiymatiga to'g'ri keladigan asbob ko'rsatkichlari orasidagi eng katta 
farq bilan aniqlanadi. Ko'rsatkichning o'zgaruvchanligi asosan 
asbob qismlaridagi ishqalanish va ishsiz oraliq, elementlardagi 
mexanik va magnit gisterezislariga bog'liq bo'ladi.
Asbob ko'rsatkichining o'mashish vaqti yoki tinchlantirish vaqti 
deb kattalikni o'lchash vaqtidan boshlab asbobning qo'zg'aluvchi 
qismini tebranish amplitudasi absolut xatolik darajasidan kam bo'lgan 
vaqtgacha o'tgan davriga aytiladi. Ushbu vaqt analogli asboblar uchun 
asosan 4 sekund qilib belgilangan. Termoelektrik va elektrostatik 
asbolar uchun bu vaqt 
6
sekund qilib belgilangan. Raqamli asboblarda 
o'lchash vaqti deb o'lchanayotgan kattalikni o'lchashda turg'un 
ko'rsatish vaqti yoki o'lchashni boshlash davridan yangi natijani 
olguncha o'tgan vaqtga aytiladi, bunda hisoblash qurilmasi natijani 
me’yorlangan xatolikda ko'rsatishi kerak.
O 'lchash asbobining puxtaligi deb asbobning berilgan 
tavsiflami m e’yorlangan sharoitda, belgilangan vaqtgacha saqlay 
olishiga aytiladi. Asbob puxtaligining asosiy mezoni uni o'rtacha 
beto'xtov ishlash vaqtidir: