М е ҳ н а т т а ъ л и м и ў Қ и т и ш м е т о д и к а с и


  Ўқув материалини гўтри танлаш



Download 8,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet83/103
Sana05.07.2022
Hajmi8,59 Mb.
#740343
TuriУчебное пособие
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   103
Bog'liq
Mexnat ta’limi metodikasi

14.3. 
Ўқув материалини гўтри танлаш. 
Ў қув материалини тўгри танлаш да 
дарснинг 
максади, укувчилар олдинги м схп ат дарсларида олган билим 
ва 
малакалар; фан асосларига оид билимлари; уларн и н г жисмоний ривож ланганлаги 
каби катор ом иллар хисобга олинади.
М исол сиф атида ёгочга. металлга ишлов бериш да. ш унингдек, э.тектромогтаж 
иш ларида қўллаиадиган режалаш операциясини оламиз. Бу операцияни укувчилар 
биринчи марта V -синфда баж арадилар.Бунда тўгри тўртбурчак ш аклидаги контурга 
эга булган деталларни текисликда 
режалаш
разм еткаловчи 
асбоблар ёрдамида 
баж арилади. Бундан м ураккаброк 
контурга 
эга булган деталлар ш аблон бўйича 
режаланали. V ll-синфда геометрик ясаш лар ёрдам и да режалаш ш аблонлар бўйича 
режалаш иш ларини сикиб чикара 
бош лайди. Ў кувчилар 
чизмачиликни ўргана 
бош лагамларидан кейин режалаш га 
кўйиладиган 
талаблар ортади. Ш аблондан 
махсус холлардагина фойдаланилади, режалаш одатда геометрик ясаш лар ёрдам ида 
баж арилади. V Ill-синфда реж алаш га талаблар ортиш и мумкин, чунки укувчилар бу 
операция учун мухим маълумотлар: учбурчак ва доирадаги метрик м уносабатлар, 
уткир 
учбурчакнинг тригоном етрик ф уикциялари, ички 
ва 
таш ки чизилган 
учбурчаклар ва хоказолар билан таниш адилар. К ўриниб турибдики, бунда материал 
укувчиларнинг олдинги гажрибалари ва фан асослари буйича олган билим ларига 
боглик холда танланади.
И ккинчи 
мисол. Ҳар бир синфда мехнат таълим и ДТС. ва дастурига кўра 
мажмуа иш ларини 
баж ариш
билан боглик бую м лар 
ясаш 
назарда 
тутилади.


Синфдан сиифга б у м аж муа 
кенгайиб боради, чунки унга янги-янги операциялар 
қўшилади. О п ерацияларнин г х.ар брига 
тўгри келадиган иш хажми нисбати 
укувчиларнинг ж исм оний ривож ланиш ини хисобга олиб тўгирланиш и керак. VI -
синфда металларни кесиш операцияси ўрганилади. Бу серм ехнат операциядир. lily
сабабли уни м аж м уа иш ларга кўш иб, биринчидан, м атериал ( л и с т и н г кш тн л и ги )п и
ўквчиларнинг 
ж исм он ий 
имкониятларига 
кўра 
танлаш . 
иккинчидан, 
кесиш 
операцияси бую м ни 
тайёрлаш га 
аж ратилган 
ум ум ий 
вақтнинг 
25 

идан 
ош маслигини хисобга олиш керак.
Ўқув м атериали нинг мазмуни д арсн инг м аксадига м увоф ик танланади. Укитувчи 
бирор мавзу бўйича, масалан, якунловчи дарс ўткаэар экан, иш нинг хакиқий аҳволига 
караб ўэ олдига турли максадларни қўйиш и мумкин. А гар ўқувчилар меҳнат 
усулларини баж ариш да типик хатоларга йўл кўйган бўлсалар, якунловчи маш гулот ўша 
хатолар кейинчалик такрорланм аслиги учун уларни тахлил килиш га багиш ланиш и 
мумкин. Якунловчи маш гулотда ўкувчилар билим ларини умум лаш тириш , ёгоч ва 
металлга иш лов бериш усулларидаги умум ий ва фаркли томонларини аниклаш
максадлари хам қўйили ш и мумкин. Биринчи холда хам, иккинчи холда хам ўкув 
материалини танлаш хар хил амалга ош ирилиш и ўз-ўзидан кўриниб турибди.
4. 
У китиш (таъли м ) м етодларини 
м аксадга м увоф ик танлаш . Ўкитувчи 
иш идаги турли м етод ва усуллар ом илкорлик билан ком бинацияланмаса, хар кандай 
дарсда \а м м аксадга эри ш иб бўлмайди. М ехнат дарси н и н г асосий боскичи 
укувчиларнинг м устакил иш идан иборатдир. Бу иш нинг м уваф ф акияти 
унда 
дидактик м етод ва усуллар канчалик м уваф ф акиятли ком бинацияланиш ига бевосита 
боглик бўлади.
Ў қувчи ларни нг мустакил иш лари топш и рик билан таниш иш , у кандай тартибда, 
кайси асбоблар ва 
мослам алардан ф ойдаланиб баж арилиш и хакида ф икрлаш дан 
бош ланади.Бу м асалаларнинг хаммасини билим ларни кўлламай ечиш мумкин эмас. 
Ў китувчининг ўзи тўла-тўки с йўл-йўрик 
бериш и мумкин. албатта, ам м о бунда 
таълим м етодларини м аксадга мувоф ик танлаш талаби бучилади, чунки амалий аклий 
фаолият билан боглап м аган амалий иш 
м ехнат тарбияси 
ва политехник таълим 
талабларига ж авоб берм айди. Ў см ирлар м устақил иш ни баж ариш билан боглик хамма 
масалаларни ўйлаб олиб, улардан бслгиланганларини амалга ош ириш га кириш адилар. 
Ш ундай килиб, м ехнатда билим ларни кўллаш м етодлари маълум мехнат усулларини


бажаришга 
дойр 
машклар 
билан 
комбимацияланади. 
Айникса, 
укувчилар 
ижодиётининг элементлари мавжуд бўлган мустакил ишлари дидактик жихатдан 
кимматлилир.
Янги м атериални баён килиш да таълим нин г ме.\нат усулларини намойиш килиш , 
туш унтириш ва сухбат каби м етоллардан фойдаланилади. Бунда \а м кўп нарса 
укитиш м етодларини м аксадга мувоф ик равиш да комбинациялаш га боглик. Чунончи. 
сухбат туш унтириш га 
Караганда 
укувчиларни кўпрок фаоллаигтиради. Ш у сабабли 
янги м атериални баён килиш ж араёнида укувчиларнинг баъзи билим ва м алакаларига 
таяни ш мумкин бўлган холларда, мехнат усулларини намойиш
килиш ни сухбат 
билап комбинациялаш керак.
Д арснинг якунловчи кисми учун таълим нин г сухбат, туш унтириш , билим, 
куникма ва малакаларни текш ириш каби методларини 
кўллаш
ўринлидир.
5. 
У кувчиларнинг х,ар бир ўкувчининг мустақиллиги билан уйгунлаш адиган 
ж ам оа иши. Ҳоэирги вактда мехнат дарсларида ўкувчилар ишини таш кил килиш нинг 
учта асосий фронтал. звено ва якка ш акллари карор топган. Ҳ ар бир таш килий 
ш аклни 
бахолаш га 
икки 
нуктаи 
назардан 
ёндаш илади: 
улар 
билимларни 
узлаш тириш га. куникма ва малакаларнинг ш аклланиш ига кандай ёрдам бериши; 
улардан кайсиниси хозирги корхоналарида м е \н а т ташкил килиш хакида туларок, 
аникрок тасаввур бериш и аникланадики, булар политехник таълим вазифаларини 
амалга ош ириш учун жуда зарурдир.
Ў қувчилар иш ини таш кил килиш нинг фронтал шакли укувчиларнин г хаммаси 
би р хил гопш ирикни баж ариш дан иборатдир. Шу туфайли укитувчи 
инструктаж, 
хатоларни жамоа бўлиб мухокама килиш ва хоказолардан ф ойдаланиб би р вакгнинг 
ўзила бутун гурух иш ига рахбарлик кила олади. Кўриниб турибдики, иш ни фронтал 
таш кил килиш да гаълим ж араёнига м етодик рахбарлик килиш енгиллаш ади, аммо 
бунда маълум кийинчиликлар хам пайдо булади. М асалан, материал йўклиги сабабли 
хар доим 
укувчиларни 
би р хил 
топш ириклар билан таъм иплаб бўлмайди, 
укувчиларнин г иш суръати хар хил бўлиш и сабабли фронталлик бузнлади. 
М аш гулотларни ф р о н та1! таш кил килиш нин г камчиликларидан бири шуки, кар кайси 
ўқувчи 
ишни 
бош дап 
охиригача 
ўзи 
баж аради, ш унга 
кўра унда хозирги 
корхоналардаги мехнат тақсим оти нинг тавсифи хакидаги тасаввурнинг ш аклланиш и


кийинлаш ади. И ш ни ф ронтал таш кил килиш ш акли асосан V-VI синф ларда ишлов 
бериш операцияларини ўргани ш да кўлланади.
Иш ни таш кил килиш нинг звено ш аклида синф ни хар бири 3-4 
кишилик 
звеноларга бўлиниш и. бу звсиоларн инг хар қайсиси ўз тоиш ириғини бажариш и 
назарда тутилади. Бунда мехнат таксим оти содир булади, бу тақсим от звенолар 
орасида хам, звено ичида хам булиш и мумкин. М асалан, одатда м оделлаш тириш ла, 
кўп микдорда бир 
хил 
бую м лар талаб килинмайди, шу сабабли хар би р звено уз 
топш ирихгини олади. Бунда звено ичида модел тайёрлаш га дой р хамма иш 
укувчиларга 
таксим ланади. яъни хар бир укувчи м аълум детални тайёрлаш
топш и риги ни олади, сўнгра би ргалаш иб деталлар йигилади ва м одель синалади.
И ш лаб чикариш корхоналарин инг бую ртм аларини баж ариш да бую м лар сони 
кўп бўлиш и мумкин. Бундай холда бую м н инг бутун технологик ж араёни алохида 
кисмларга бўли ш ва уларни баж ариш ни турли звеноларга топш ириш максадга 
мувофик; бунда звенодаги хамм а ўқувчилар бир хил топш и риқни баж арадилар.
Звено ш акли ўқитувчин инг ўқув ж араённи бош қариш и кийинлаш ади, унга хар 
хил иш ларнинг баж арилиш ини назорат килиш га тугри келади. Бу кийипчиликларни 
бартараф этиш га ёзм а инструкцияларни қўллаш бнлан эриш илади, бу инструкциялар 
хар бир звено учун тайёрланади ва 
укувчилар мустакил иш лаш и учун етарли 
кўрсатм алардан иборат бўлади. Ш у билан иш ни таш кил килиш нинг звено ш акли 
ўкувчиларда иш лаб чикариш даги иш чилар м ехнатининг зам онавий таш кил килиниш и 
хакида тўгри тасаввур хосил килиш им конини беради.Бундан таш қари , кийинрок 
бую м ларни тайёрлаш мумкин бўлиб колади ва шу туф айли ўқувчиларнин г 
ишга 
кизикиш лари ортади.
М ехнатни таш кил килиш нин г звено ш акли олдин ўзлаш тирилган м алакаларни 
мустахкам лаш да, м оделлаш тириш да, ш унингдек, ж ихозлар етиш м аслиги сабабли 
фронталлик таъм инланм ай колганда, м асалан, ёгочга иш лов бериш ва металл киркиш
станокларида иш лаш да кўлланади.
Иш ни таш ки л килиш нин г яккалик ш аклин хамма ўкувчилар турли ишни 
баж ариш дан иборатдир. Бу ш акл нисбатан кам қўлланади. Бунинг сабаби бундай 
ш ароитларда ўқув ж араёнини бош кариш , ш унингдек, 
ўқувчиларнинг хамм асини 
зарур м атериаллар билан таъм инлаш кийин булади. Я ккалик ш акли асосан иш нинг 
суръати ва уни нг натиж алари бўйича ўз ўртокларидан анча ф арк киладиган энг кучли


ва бўш ўқувчилар билан ншми таш кил этиш да кўлланади. К учли ўкувчиларнинг 
иш га кизикиш и пасаймаслиги ва тўла нагрузка билан таъм инланиш и учун уларга анча 
кийин топш и риклар берилади. Бўш ўкувчилар,аксинча, анча содда топш и риклар 
оладилар, бунда уларнинг оркада колиш ига сабаб бўлган ом иллар (касаллик туф айли 
м аш гулотлардан колиб кетгани, ж исмоний заифлиги ва хоказолар \и с о б га олинади).
6

Д арсн инг таш килий аниклиги. Ҳ ар кандай дарс ўзи нинг таш кил килиниш и ва 
ўтказилиш н нуқтаи пазаридан аник бўлиш и керак. У стахонада ўтказиладиган 
дарсларннн г 
мухим 
хусусияти 
кўпинча 
укувчиларнинг 
унумли 
мехнатига 
багиш ланиш идир.
И ш лаб чиқариш ш ароитида мехнатни, бош ка б и р хил ш ароитларда иш чидан 
уни нг асосий вазиф аси.яъни моддий бойлик яратиш буйича максимал ф ойдаланиш ни 
таъм инлайдиган 
йўсинда 
таш кил 
килиш
сам аралирок 
хисобланади. 
Турли 
сабабларга(лаготовка ва асбобларни нг йўқлиги, ж иҳозларнинг синиб колиш и ва 
хоказоларга) кўра иш чининг бекор туриб колиш и, энг аввало м ехнатни таш кил 
кнлиш даги 
кам чиликлар борлигини 
билдиради. 
У стахоналардаги дарсларнин г 
таш килий аииклигини бахолаш га шу нуктаи назардан ёндаш иш и керак.
У кувчилар унумли мехнатининг у зл у к си м и ги н и таъминлаш учун укитувчи энг 
олдин ж ихозларнинг созлигини кузатади. Агар корхоналарида ж и \о зл ар н и н г ишдан 
чикиш и иш лаб чикариш дастурини баж арм асликка олиб келса, таълим ш ароитида 
ўкув дастурини б ажарил масли гига олиб келади. Т аш килий аникликка устахоналарни 
хамма зарур материал ва асбоблар билан узлуксиз таъм инлаш билан хам эриш илади.
Укув вактидан кисмли ф ойдаланиш учун асбоб лар ва загатовкаларни саклаш ва 
уларни ўкувчиларга бериш ни тўгри таш кил килиш мухим дир.А гар бу иш да етарлича 
таш килий аниклик бўлмаса. киммагли дакикалар максадсиз сарфланади.
Дарснинг таш килий аниклиги учун ўкитувчин инг ўқув ж араёни рахбарлик 
килиш иш ларини 
реж алаш тириш и хам катта ахам иятга эга. М асалан, ўкитувчи 
олдинги йиллар таж рибасидан келиб чикиб, бирор операцияни баж ариш да ўқувчилар 
кандай хил хатога йўл қўйиш ларини билади. Ш унга кўра у хатоларга йўл 
кўйилиш ини кутиб турм ай, жорий ип структаж лар ўткаэишни реж алаш ти ради ва улар 
хақида укувчиларни огохдантиради.
У кувчилар мехмат дарсларида ф ойдаланадиган техник хуж ж атлар хам дарснинг 
таш килий анию ш гига 
таъсир килади. А гар чизмапар, техноло! ик хариталар.


инструкциялар 
туш унарли, болаларнинг кучлари етадиган бўлса, укувчилар улар 
буйича муваф факиятли 
иш лайдилар, шу билан бирга мустакилликни хам намоён 
киладилар. Акс холда улар бир-бирларига, ўкитувчига ёрдам олиш учун мурож аат 
киладилар, бу эса иш пайтида у ёк бу скка ю риш ларга сабаб булади, ихтиёрсиз, 
хдммани ўз иш ини баж ариш даи чалгитади.
7. 
У кувчилар иш ида хавф сиэликни таъм инлаш . М ехнат дарсларида укувчилар 
\а р хил киркувчи асбоблар ёрдам ида иш лайдилар, сматерналларга иш лов бериш ни 
баж арадилар, электр занж ирларини монтаж 
киладилар. Бунда хавфснз ишлаш 
коидаларига амал қилинмаса, ж арохдтланиш юз бериш и эхтимолдан холи эмас. Шу 
сабабли укувчилар 
хавф сизлигини таъм инлаш
устахоналарда уткачиладиган 
дарсларга кўйиладиган асосий талаблар ж умласига киради. Иш таж рибаси шуни 
кўрсатадики, ўқитувчи , хавф еизлик 
коидаларига етарлича эътибор берса, 
ўқувчиларнинг уларни баж ариш ини кузатиб борса, бахтсизлик кодисалари бўлмайди.
Укитувчи би р томондан ўкувчнлардан 
хавф еиз ишлаш коидаларига 
риоя 
этиш ни талаб кнлеа, иккинчи томондан, бу коидаларнинг бузилиш ига олиб келадиган 
омилларни бартараф килади. М асалан, ўқувчилар дастаси чикиб кетадиган болгадан, 
мухраси ларз кетган зубилодан фойдаланиш мумкин эмаслигини биладилар. Д ем ак, 
ўкувчиларга носоз асбобларни бериш мумкин эмас.
М ехнат таълими ўтказиладиган хоналар хавф еиз иш лаш усуллари бўйича 
кўрсатмали кўлланмалар билан ж ихозланади. 
М ехлат хавф сизлиги 
коидалари 
ш итларига 
ж ойлаш тирилади хамда уларни якиндан туриб ўқиш осон бўладиган 
ж ойларга осиб кўйилади. У стахоналарда аптечка ва ёнгинга карши хавф еизлик 
бурчаги бўлади.
Д арс бош ланиш и олдидан ўқитувчи ж ихоз ва асбобларнинг бузук эм аслигини, 
махсус кийим ларпинг яроклилиги ва бош каларни текиш ради.
Я нги м атериални баён килиш да м ехлат хавф еизлигига катта эътибор берилади. 
Ўқитувчи устахоналарда хавф еиз иш лаш ни таъм инловчи коидаларни туш унтиради, 
уларни баж ариш усулларини 
намойиш килади, ш ундан кейин буларнн ўкувчилар 
канчалик ўзлаш тирганини текш иради.
Дарс ж араёнида ўқитувчи ўқувчиларнин г м ехнат хавф сизлиги коидаларини 
баж ариш ларини типим сиз кузатади, агар қоидалар бузилаётганипи кўрса, жорий 
инструктаж (якка ёки гурухлй ўтказади), унда йўл кўйилган тартибсизликни тахлил


килиб, укувчиларга уни бартараф килиш зарурлигини таъкидлайди.У кувчи ларни нг 
иш ларини якунлаб, уларн инг бую м ларини бахолаб, хар бир ўкувчига м ехлат 
хавф сизлиги коидаларини кандай баж арганини, қандай хатога йўл қўйганиии хам 
айтади.
Ш ундай килиб, мехнат хавф сизлиги коидаларнинг баж арилиш и бораси даги 
гамхўрлик бутун дарсга, унга тайёрланиш дан бош лаб сингиб боради; бу мутлако 
туш унарли, 
яъни 
дарсда 
укувчилар 
ж арохатланса, 
уларда 
м алакаларни 
ш акллантириш ва 
иж одкорликни устириш даги хар кандай муваф ф акият йўқка
ч и кади.
М ечнат таълими ж араен ида дарс билан бир каторда 
ўкув иш ининг бош ка 
ш аклда қўлланилади.
Колок ўкувчилар билан қўш имча м аш гулотлар ўтказилади, укитувчи бу 
маш гулотларда 
ўкувчиларга кийин мехнат усулини ўзлаш тириш ларида, м ураккаб 
назарий масалаларни туш ун и ш лари да ёрдам беради. Қўш им ча м аш гулотлар баъзан 
ж ихозларнинг етиш м аслиги туф айли х.ам ўтказилади, масалан, устахоналарда 
кўпинча ёгочга иш лов бериш станоклари ва 
металл киркувчи станокларда 
материалларга ишлов бериш ни фронтал баж ариш учун етарлича ж ихозлар бўлмайди, 
шу сабабли 
иш звенолар бўйича баж арилади. Ш ундай килиб ўқитувчин инг бир 
вактниш ўзида гурли иш лар билан ш угулланаётган звеноларни методик бош кари и ж и
амалга ош ириш ига тўгри келади. Б у анча мураккаб. Шу сабабли ўкитувчи звено 
бош ликлари дарсларда ўз ўртокдарига - кучлари етганча ёрдам бериш и учун улар 
билан кўш имча м аш гулотлар ўтказади.
М ехнат таълими 
ж араёнида 
корхоналарга экскурсиялар учун анчагима вакт 
ажратилади. Э кскурсияларни 
чукуррок караб чикиш лозим, шу 
сабабли уларга 
махсус боб багиш ланади. Т ўгарак иш и хам алохида боб кўриб чикилади.
Х отим ада ўқув иш ини таш кил килиш нинг ф акультатав м аш гулотлар тугрисида 
б атаф силрок тух гаймиз.
М ехнат таълим и бўйича факультатив маш гулотлар VII ва 
IX синфларда 
ўтказилиш и мумкин .У кувчилар состави ихтиёрийлик асосида белгиланади, бу 
синф дан таш кари иш учунхарактерлидир. 
м аш гулотлар 
мазмуни эса М аориф 
м инистрлиги тасдиклаган дастури билан белгиланади.


М актаб иш таж рибасида техник мехнат буйича ф акультатив маш гулотлариипг 
иккита асосий вари ан т» тасдикданди.
Биринчи 
вари ан тда 
техник 
мехлат 
хамда 
факультатив 
маш гулотларга 
аж ратилган вакт бирлаш тирилади ва таълим ягона дастури буйича олиб борилади. 
Шу туф айли тегиш ли билим лар, куникма ва малакаларни ш акллантириш учун кулай 
ш ароит вужудга келали. М асалан, VIII 
синфда тракторни (105 соат), ш унингдек 
м атериалларга механик иш лов бериш нинг техник асосларини ургапиш (140 соат) 
буйича ф акультатив маш гулотлар дастури бор. Тракторни ўрганиш факультатив 
маш гулотлариии «Қ иш лок хўж алик мехнати ва техник мехнат» ДТС ва дастури 
бўйича мехнат таълим и билан бирлаш тириб ёки материалларга механик ишлов 
бериш нинг техни к асосларини ўрганиш ф акультатив м аш гулотлариии «Техник 
мехнат» дастури бўй и ча мехнат таьли м и билан бирлаш тириб апчагина ю тукларга 
эришиш мумкин.
И ккинчи вариантда техник м ехнат буйича мажбурий дарслар билан факультатив 
маш гулотлар орасида 
биринчи 
вариантдагидек узвийлик йўк 
укувчилар 
электротехникани 
ўрганиш
ф акультативини 
(V II-V III синф лар, 140 соат) ёки 
мотоциклни ўрганиш ф акультативини (V II-V III синф лар, 70 соат) танлаш лари 
мумкин. амм о укувчиларнин г политехник билим доираси ва хозирги замон ишлаб 
чикариш ни асослари хакидаги тасаввури кенгаяди.

Download 8,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   103




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish