M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

sa n ’ati
taraqqiyotining yorqin 
n a m o y a n -
dasi sifatida Buxorodagi 
M a g o k k i-
Attori masjidining 
n a q q o s h lik
be- 
zagi misol b o ‘ladi. Qazilma vaqti'
146

---

,
da ochilgan M agokki- 
д й оп ajoyib geometrik 
va o ‘simlik naqshlardan 
tuzilgan, shuningdek 
yozuvlar, terrakotali 
g‘ ishtchalar ustida o ‘ y- 
ша bezaklar bajarilgan 
(107-rasm).
Termiz saroyi xaro- 
balari — qiziqarli hukm- 
dorlarning m e ’ m oriy 
yodgorligidir. Saroy qu- 
rilmalar majmuasi ular­
ning ora sida n o c h iq
hovliga qaratilgan to ‘g ‘ -
riburchakli ulkan tan- 
107-rasm.
Buxorodagi M agokki-A ttor1 — X II asr.
tanali zal tashkil topgan.
Zalning katta pilonlari, ravoqlar va devorlar sarg‘ ish alebastr suvoq ustida 
o ‘yma bezak — sgraffito uslubida bajarilgan.
Interyer ichki ko‘ lami panelga, alohida devor namoyonlariga va frizga 
gorizontal tarzda butun devor sathini to ‘ ldirib bajarilgan, ammo ular 
yoppasiga gilam singari naqshlar bilan bezatilgan. Pardozda geometrik
naqsh — «girih» ustunlik qilib, 
___________
beqiyos deyarli k o m p o zits io n
xilma-xilligini yaratishga imkon 
beradi. Yulduzsimon markazlar 
o ‘ qidan bir-biri bilan birikkanda 
murakkab turlar k o ‘ pburchakli 
shakllardan iborat b o ‘ ladi. Faqat 
uzun halqachalar bilan haykallan- 
gan chiziqlar bir devordan ikkin- 
chisiga o ‘tib, bamisoli bir geomet­
rik birikma tizimi to'satdan yangisi 
bilan almashadi. Termiz saroyidagi 
o ‘ simlik motivlari, X I—XII asr 
0 ‘ rta Osiyo naqshlari singari bar- 
cha toidiruvchi ikkinchi darajali 
o ‘ rinni egallaydi. Lekin o ‘sha 
davrda 0 ‘ rta Osiyo m e’ morchilik 
naqshlari uchun kamnamo uch- 
raydigan, juda qiziqarli bezaklar —
real va m o ‘jiza viy jo n iv o rla r tasvir- 
-----------------
laridir. 
J o n i v o r l a r
uslublashtirilgan 
108-rasm.
Termizdagi shohlar saroyi
gavdalari, tekis, sim m etriyali k o m - 
bezaklari, 
X l - X l l
asr.

---

pozitsiyalarda bajarilgan. Shunga qaramay bu tasvirlarda ularning 
taxm i 
ligiga qaramasdan, juda qadimgi badiiy an’analar, ilk k o‘ hna 
d a v rla rd ^ ' 
qolgan zo o m o rf motivlar sezilib turibdi (108-rasm). 
c an
X IV —X V asr m e’ m orchiligi
XIII 
asr boshida 0 ‘ rta Osiyoning san’at va m e’ morchilik taraqqjyot 
m o ‘g ‘illar bosqinchiligi davrida tugadi. Lekin bu 0 ‘ rta Osiyo xalqlari mada- 
niyati va san’at rivojini vaqtincha to‘ xtatdi. X IV asrda asta-sekin увд 
iqtisodiy hayoti o ‘sdi, shahar vayronalari tiklandi, savdo-sotiq va hunar- 
mandchilik yana o ‘z rivojini topdi. Yangi ko‘tarilishlar boshlanib, o ‘zining 
cho'qqisiga X IV asrning oxiri — XV asr boshida Temur hukmronligi davrida 
kuchli 0 ‘ rta Osiyo davlati yaratildi, Samarqand shahri esa poytaxt etib 
belgilandi.
Shu bilan birga yirik taraqqiyot o ‘ ch og‘ i b o ‘ lgan 0 ‘ rta Osiyoda fan, 
adabiyot va san’at rivoji, aynan shu davrga xos. X V asr Temurning nabirasi
Ulug'bek Movarounnahr hukm- 
dori va mashhur olim, Samar­
qand atrofida rasadxona qurib, 
koinot haqidagi yulduzlar jad- 
valini tuzdi va jahon fani tari- 
xida muhim o ‘ rinni egalladi.
X IV —X V asrlarda murak- 
kab majmualar va mahobatli 
binolar aynan katta o ‘lcham- 
larda qurila boshlandi, ular 
shaharning muhim me’ moriy 
markazi b o ‘ lib qoldi. Me’ mor- 
larning majmualar ustida ishlari 
kompozitsion g ‘oyaga ko‘ pgina 
yangi fikrlar, an’anaviy shakl va 
uslublarni qaytadan qurib 
c h i -
qishga undadi. Shakllarning 
umumiy boyitilishi va 
u la rn in g
bezaklari serobligi 
a n ’ a n a s i 
paydo b o ‘ ldi, bu 
m e ’ m o r c h i -
likda ulkan badiiy-estetik aha- 
miyat kasb etdi.
X IV asrdan boshlab 
0
‘ rta 
O siy on in g m uhim
q u r i l m a -
larining hamma diniy 
va
jamoa 
binolari uchun seijilo yorqij
1 
109-rasm.
M ozaikali nam oyon. 
bezagi majburiy b o ‘ lib 
q o ld i-
148

---