M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

129-rasm.
Pilonlar.
Peristil
— tarxlari t o ‘ g ‘ riburchakli yunon-rum uylari, och iq hovli atrofi yopiqustunli 
q ism i.
Perspektivali peshtoq
— roman m e’ m orchiligida binoga kirish ifodali yechilgan: 
n im a y la n a
ravoqlar kichrayib ichkariga qarab toraygan (52
-b
rasmga qarang).
Pilonlar
— M isr m e’ morchiligida mahobatli inshoot, ehromga kirish qismini 
q a m ra g a n . 
Shuningdek, to ‘g ‘ riburchakli kesmada yorug'lik barabanini k o ‘ taruvchi ravoqlarni 
tir o v ch i 
ulkan t o ‘ sinlar (129-rasm ).
Pilyastri
— devorga biriktirilgan t o ‘ g ‘ riburchak kesm ali, baza va kapiteldan iborat 
antablementni ko'taruvchi nimustun.
Plint
— tekis kvadratli poyustun qismi.
Podium
— poysupa.
Polis —
Yunonistonda shahar-davlat.
Polka
— m e’ m oriy profillar (15-1-rasm ).
Portik —
binoga kirish oldida mahobatli soyabon, shuningdek ustunlar yoki arkadalardan 
tashkil b o ‘ lgan shiypon.
Propilei
— shaharga kirishdagi mahobatli darvoza.
Prostil
— faqat asosiy tarzdagi portikli antik ehrom.
Raskrepovka —
katta bo'lm agan, devor asosiy sathiga nisbatan parallel, antablement, kamiz, 
fronton va shu kabilardan chiqqan devor.
Renessans
— (fran. — uyg‘ onish), возрож дение.
Roza
— atirgulsimon katta gotik deraza romi.
Rokoko
— (fran. rocail — rakovina) — ch ig'an oq uslubi, san’ at uslubi turlaridan biri.
Rustovka —
m e’ m oriy g'isht terish yoki devom ing tashqi tom onidan dag‘ al 
x a r s a n g to s h
bilan bezatilishi.
Sandrik
— karniz yoki fronton k o‘ rinishida, deraza yoki eshik tepasidagi bezak qismi.
Svai
— tiragichli t o ‘ sinlar.
Sima
— tom dan suv oqish uchun tam ovni bezovchi qism.
San’at sintezi —
m e’ m orchilik, haykaltaroshlik va rangtasvir san’ atlarining o ‘ zaro uzviy 
b ogiiq ligi.
Skosiya
— m e’ m oriy ob lom (15-6-rasm ga qarang), ikki yoy bir-biriga birlashgan, tepa 
ra d iu s
pastkisidan kichik.
Sofit
— m e’ m oriy qismlar: arxitrav, arka va shu kabilarning pastdan k o‘ rinadigan sathi.
166

Stereobat
— ehrom yoki boshqa mahobatli binoning zinali asosi.
Stilobat
— stereobatning platformasi.
Svod
— gumbaz, toq, qubba. K o ‘ taruvchi shift konstruksiyasi, svodlarning asosiy turlari 
(80-rasm ): 
1
— krestli; 
2
— silindrli; 
3 
—
monastirli; 
4
— birikkan; 5 — ch o 'q q ili; 
6 
— 
zerkalniy; 7 — gumbazli; 
8
— gotikli (yulduzsim on); 
9
— parusli; 
10
— vizantiyali;
11 
— krestsimon va h.k.
Sfinks
— odam boshli sher gavdali haykal, Misrda q o ‘ riqlovchi b o ‘ lib q o ‘ llanilgan.
Tektonika
— (yunon. tektonikos) — qurilishga tegishli, m e’ morchilikda eng murakkab shaklni 
ifodalovchi va tashkil etuvchi vositalardan biri.
Travertin
— g ‘ ovak ohaktosh.
Triglif—
t o ‘g ‘ riburchak shaklida, o ‘ rtasi o ‘yilgan ikki vertikal chiziqli dorik orderi frizining 
b o'lagi (128-2-rasm ).
Uslub
— san'atning m a’ lum davr va o ‘ rni alomatlari va asosiy xosiyatlari, uning funksional, 
konstruktiv va badiiy tom onlari (binolarning tarxlari va hajmiy kom pozitsiya usullari, 
qurilish ashyolari va konstruksiyalari, shuningdek tarz va interyerlaming shakl va bezak 
turlari), qurilish xususiyalami yorituvchi yig'indisi.
Faxverk
— brusli och iq karkas devor, g ‘ isht yoki boshqa ashyolar bilan t o ‘ ldiriladi.
Filenka
— bin o vertikal qismida yoki uning b o ‘ lagidagi bezakli (shaklli) rom ning ichki sathi.
Friz
— arxitrav va kam iz orasidagi, antablementning o'rta qismi (122
-d
rasm).
Fronton
— antablementdan yuqori uchburchak shaklida, tepasi qiya tom bilan berkitilgan, 
devordan karniz bilan ajratilgan, bino tarzining tepa qismi (1 3 0 -o rasm).
Funksionalizm —
m e’ m orchilikda yangi oqim (1920), zam onaviy shakl-yaratuvchi g ‘ oyasi 
asos qilingan, san’ at va texnika sintezini.
Sikloplar —
bir k o'zli devlar.
Tsokol
— maxsus ishlov berilgan, devor pastki yerusti qismi.
Shag (kolonn)
— qadam, ustun asosi orasidagi masofa ( 1 2 8 - / rasm).
Shchipets
— qiya tom orasidagi uchburchak shaklida, kam iz bilan ajratilmagan devom in g 
tepa qismi (13 0 -6 rasm).
Eklektika —
turli uslublar, shakllarining qorishmasi.
Entazis
— ustun tanasi konusdan, silindrga keltirilib o ‘ rtasi ozgina qalinlashgan qismi (130- 
d
rasm).
Epik —
ulug‘ lik, buyuklik.
Erker
— tarz sathidan olg ‘ a chiqqan, bino hajmining oynavand qismi.
Exin —
b o ‘ rtgan proffli dum aloq yostiq shaklidagi kapitel qismi (1 2 1 -a rasm).
130-rasm.
M e 'm o r iy qism lar: 
a
— fr o n to n ; 6 — sh ch ip es; 
d
— entazis.

м/о
M U N D A R IJA
K ir is h ........................................................................... ................................................................................ 3
I bob. M e ’ morchilik asoslari fanini o ‘ qitish maqsad va v azifalari...........................................
6
II bob. M e ’ morchilikning kelib chiqishi va uning tarkibiy qism la ri......................................... 
9
2.1. Tarixdan oldingi davr m e’ m o r c h ilig i......................................................................................... 9
2.2. Qadimgi dunyo m e ’ m o r ch ilig i.................................................................................................... 10
2.4. Feodalizm davri m e’ m orch ilig i...................................................................................................34
2.5. Kapitalizm davri arxitekturasi..................................................................................................... 63
III bob. M e ’ moriy kom pozitsiyalar...................................................................................................
68
3.1. M e ’ m oriy kom pozitsiyalam ing tu rlari......................................................................................69
3.2. T ek ton ik a ...........................................................................................................................................96
">IV bob. Binolarning turlari va tarkibiy qism lari..........................................................................112
">4.1. Jamoat va u y-joy m e’ m o r c h ilig i..............................................................................................116
4.2. Konstruktiv tizim va ko'taruvchi konstruksiyalarning ashyolari.................................... 116
4.3. Binoning konstruktiv ele m e n tla ri........................................................................................... 120
">V .bob. M e ’ m oriy bezak san’ atida interyer va e k stery er..........................................................122
5.1. Arxitektura majmuasi va binoning eksteryeri bilan interyerning a loq a si.................... 126
">VI bob. O lrta O siyo m e’ morchilik o b id a la ri............................................................................... 130
M e ’ moriy atamalar lug‘ a t i ................................................................................................................. 161
Zuxra Dosmetova
M E ’ M O R C H IL IK ASOSLARI
Kasb-hunar kollejlari uchun о ‘quv qo ‘llanma
Muharrir 

Download 6,07 Mb.