Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

103-rasm. Tritonlarda jinsiy dimorfizm. Kichik Osiyo tritonining (Triturus vittatus)
urchish jarayonidagi ko`rinishi: I-erkagi, II-urg’ochisi.

Amfibiyalar rivojlanish davrida ko`pincha yashash joylarini almashtiradi, chunki ko`pchilik amfibiyalar baliqlar singari tuxum tashlash va tuxumni tashqarida urug’lantirish yo`li bilan suvda urchish usulni saqlab qolgan.

Amfibiyalar ko`payishining umumiy xususiyati ko`payish davrida tuxum qo`yish, tuxumning rivojlanishi va itbalig’ining yashash joyi suv muhitiga bog’liq bo`lishidir. Shubhasiz, bu hol amfibiyalarning baliqlar kabi birlamchi xususiyati bo`lgan. Keynchalik ularda suvdan tashqarida ko`payishga imkon beruvchi moslamalar paydo bo`la boshlagan. Lekin bunday holatlar ayrim tur amfibiyalarga xos bo`lib, ikkilamchi xarakterga egadir.
Amfibiyalarning hayot kechirishi va ularning urchishi turlicha bo`ladi. Dumsiz amfibiyalar, asosan tashqi urug’lanish natijasida urchiydi. Dumli va oyoqsiz amfibiyalarning ko`pchiligini otalanishi esa ichki hisoblanadi. Lekin barcha amfibiyalarning rivojlanishi suvda kechadi. Amfibiyalarning pushtdorligi va qo`yadigan tuxumlarining shakli turlicha bo`ladi (104-rasm). Suvning haroratiga qarab itbaliqlar 8 kundan 28 kungacha rivojlanadi.



104-rasm. Har xil turdagi dumsiz amfibiyalar tuxumlarining ko`rinishi: 1-jerlyanka, 2-baqa, 3-kvaksha, 4-qurbaqa, 5-chesnochnitsa.

Suvsiz muhitida dumsiz amfibiyalarning tashqi urug’lanishi ma`lum darajada baliqsimon ajdodlaridan meros bo`lib qolgan. Baliqlarning ikrasiga o`xshash amfibiyalarning tuxumi ham shilliq parda bilan o`ralgan, bu parda esa ularning tuxumlarini qurib qolishidan saqlaydi. Lekin baliqlarga qarshi o`laroq suvda hamda quruqlikda yashovchilar itbalig’ida nafas olish, harakatlanish, hazm organlari voyaga yetganlarining shunday organlaridan keskin farq qiladi. Buning sababi, baliqlarda voyaga yetgan baliq ham va tuxumdan chiqqan chavoqlari (baliqchalar) ham bir xil muhitda yashaydi. Amfibiyalarda esa rivojlanish jarayonida yashash muhiti almashinadi va shu munosabat bilan amfibiyalarning itbalig’ida metamorfoz tugashidan ilgariyoq, quruqlikda yashaydigan organizmlar uchun xos bo`lgan belgilar paydo bo`la boshlaydi.

Metamorfoz tugashidan bir oy ilgari oldingi va orqa oyoqlar murtagi paydo bo`ladi. Itbaliqda ichki burun teshiklari ochila boshlaydi, o`pka hosil bo`ladi, yurak bo`lmasida to`siq hosil bo`lib, qon aylanish doirasi tashkil topadi va hokazo.