Lekciya №1-2

Alximiya dáwiri. Alximiya dáwirinde júdá úlken kόlemdegi eksperimental jumıslar alıp barıldı, bul ximiyalıq processler texnikasınıń rawajlanıwın hám zatlardıń qásiyetleri haqqında kόplegen maǵlıwmatlardıń toplanıwın támiyinledi. Zatlardı ajıratıp alıwdıń kóplegen usılları tabildi, altın hám gúmisti anıqlawda qálpine keltiriwshi hám metall-tasıwshı (ádetde qorǵasın) eritpeleri qatnasında qımbat bahalı metallardıń eriwine tiykarlanǵan usıldan paydalanılǵan. XIV-asirde Frantsiyada bul usıl Filipp VI (1343) patshalıǵı pármanında tolıq suwretlengen, hámde bul usıldan paydalanıwdı buyırǵan.
Úlgi tası usılı járdeminde altın buyımlar menen tiyip turǵan tas maydanında sızıq júrgizilgen hám olardıń reńi, anıǵıraǵı sayası hám qalıńlıǵı altın quramına baylanıslı bolǵan. Orta ásirlerde quramında hár túrlı muǵdarda altını bolǵan 24 iyne shkalasınan paydalanǵan. Bunda analiz ushın eritpelerden qollana baslaǵan. Cink, surma hám vismut tabılǵan.
Yatroximiya dáwiri. Yatroximiya dáwirinde zatlardı anıqlawdıń jańa usılları payda bolǵan, olar tiykarında eritpedegi analiz processleri úyrenilgen. Mısalı: gúmis ionı xlorid ionları menen reaksiyası járdeminde anıqlanǵan. F. Sabadvari hám A. Robinsonlardıń ("Analitikaliq ximiya tariyxı" kitabınıń avtorları) jazıwınsha bul dáwirde kóplegen ximiyalıq reaksiyalar sapa analiziniń klassikalıq sxemasına tiykar bolıp esaplanǵan. Sol dáwirlerde Monax Vasiliy Valentin " shógiw" hám «chόkpe» túsiniklerin kirgizdi.
Analitikalıq ximiya tariyxında tiykarǵı orındı ingliz alımı Robert Boyl (XVII ásir) iyeleydi. Ol pánge «ximiyalıq analiz» túsinigin kirgizgen. Sonday-aq, R. Boyl ósimlik ekstraktlari (lakmus, fialka gúli hám basqalar) hám haywan toqımalarınan eritpelerdiń kislotalıǵı hám siltili ortalıǵın anıqlawda sistematikalıq túrde paydalanǵan. Mısalı, siltili ortalıqta fialka gúli ekstrakti jasıl reńge kiredi. Boyl shókpe quramın kristalldıń formasına qarap anıqlawdı úyrengen, ol fraksiyalab kristallawdı ótkizgen. Ol zamanagóy sapa analizini «ıǵal usılı» jolı menen, yaǵnıy eritpe menen islew reakciyaların, usı waqıtta málim bolǵan sıpat analiziniń bir neshe jańa reakciyaların (ammiak, xlor hám basqalarǵa), kislota hám tıykardı aniqlawda lakmustı qollandı. Boyl ximiyanı medicinadan ajıratdi hám bul yatroximiya dáwiriniń aqırı edi.