Laboratoriya jumıs №1

Spiral ta`rizli simmetriya (temeki mozaika, gripp, koronaviruslarda) vintta`rizli ko`rinisdegi nuklein kislotanın` sırtınan bekkem belok subbirlikleri (protomer) orap turadı. Rawajlang`an nukleokapsid tayaqshata`rizli yamasa jipta`rizli ko`riniste boladı. Spiral tayaqshata`rizli simmetriya tipine iye bolg`an a`piwayı viruslarg`a temeki japırag`ı virusı, jipta`rizlilerge bolsa geypara bakteriofaglar mısal bola aladı. Bul tipdegi simmetriya tutıwshı a`piwayı viruslar adam ha`m omırtqalı haywanlarda kesellik keltirip shıg`armaydı.
Kubik yamasa ikosaedrik simmetriya da kapsid virionlı nuklein kislotası jaylasqan ma`lim ko`rinisdegi izometrik dene, o`zegin (serdtsevina) payda qıladı. Kubta`rizli simmetriyada kapsid
sharta`rizli, geyde prizmata`rizli formadag`a kapsomerlerden du`zilgen. Ha`r bir kapsomer bes (pentomer) yamasa altı (seksomer) subbirliklerden quralg`an. Kubta`rizli simmetriya tiykarında, kapsomerler payda qılatug`ın ten` ta`repli mu`yeshli kombinatsiyalar jatadı.
Kubta`rizli simmetriyalı a`piwayı viruslar (jalan`ash) ko`p qırrali formada (gepatit A, koksaki ha`m basqa enteroviruslar), superkapsid penen oralg`an quramalı viruslar bolsa, tiykarınan sferik formag`a yie (orta-, paramiksoviruslar) boladı. Biraq quramalı viruslardın` oqta`rizli (qutırıw virusı), parallelepiped (shın sheshek virusı) formalarına iye tipleri ha`m bar.
Aralas simmetriya tipleri bakteriofaglarda gu`zetiledi, olardın` bas bo`liminde kubta`rizli, denesinde bolsa spiralta`rizli simmetriyalar ushıraydı.
Quramalı du`ziliske iye bolg`an virionlardın` ishki strukturası, olardın` o`zegi (serdtsevina) dep ataladı. Adenoviruslarda mag`iz bo`liminde DNK menen baylanisqan gistonlarg`a wqsas beloklar ushırasa, reoviruslarda bul ishki kapsid beloginan ibarat.
Viruslardın` taksonomiyalıq kategoriyaları. Virusologiyada to`mendegi taksonomiyalıq kategoriyalar qabıl qılıng`an Viruslar xarakteristikası ha`m taksonomiyası jan`a alıng`an mag`lıwmatlar tiykarında toltırılıp barıladı.
Viruslar taksonomiyası boyınsha Xalıqaralıq-komitet VTXT (International Committee on Taxonomy of Viruses-ICTV) shug`ıllanadı. Bul komitet Pu`tkil du`n`ya ju`zi Den sawlıqtı saqlaw Komiteti menen jaqın baylanısta boladı. Qazirgi ku`nde VTXT da 1550 den artıq viruslar qa`siyetleri jazılg`an reestr du`zilgen ha`m mag`lıwmatlar bazası ICTV dB jaratılg`an. Viruslar taksonomiyasının` zamanago`y dizimi Linney nomenklaturasının` printsiplerine tiykarlanadı ha`m to`mendegi taksonomik sistemalardan ibarat: tartip, semeystva, oilacha, a`wlad, tu`r.
Tartib – genomnın` tipine baylanıslı tu`rde virus semeystvaların birlestiredi ha`m olardın` latınsha aytılıwına ― –viralis‖ qosımshası qosıladı, ma`selen Mononega viralis (bir jipli teris RNK jipli).
Semeystva – ulıwma evolyutsion kelip shıg`ıwına iye bolg`an viruslar toparlarınan (a`wladlarınan) quralg`an . Semeystva atının` keynine viridae so`zi qoyıladı, ma`selen Poxviridae.