Labora-toriya jumislari

4 - laboratoriyalıq jumıs. Ókpeni arnawlı usıllarda tekseriw.


Sabaqtıń maqseti: Hár túrli haywanlarda auskultaciya qılıw usılın ózlestiriw. Auskultaciya da esitiletuǵın dawıslardı parıqlaw.
Sabaq úskeneleri - kórsetiletuǵın materiallar, fonendoskop, stetoskop hám stetofonendoskoplar, súlgi, haywanlar : at, iri shaqlı haywan, qoy, toray (klinikalıq saw hám dem alıw sistemaları kesellengen)
Sabaqtıń barısı: Kókirek kletkasın auskultaciya qılǵanda ókpeden esitiletuǵın tiykarǵı hám qosımsha (patalogik) dem alıw dawısları anıqlanadı. Haywanlardıń túri, jası, halatı, terisi hám júniniń qalıńlıǵına qarap quralsız hám qurallı auskultaciya qollanıladı. Quralsız auskultaciya qılınǵanda haywannıń kókirek kletkası taza material menen qaplanıp, oǹ tárep shep qulaq penen, shep tárep oǹ qulaq menen esitiledi. Bunday auskultaciya kishkene, názik haywanlarda, jańa tuwılģan, terisi juqa, jún qaplaması rawajlanbaǵan haywanlarda kóbirek gúzetiledi. Qurallı auskultaciya qılınǵanda kókirek kletkası stetoskop yamasa fonendoskop ásbapları menen esitiledi.
Ókpeni auskultaciya qılǵanda haywan tınısh turǵan bolıwı kerek, auskultaciya òtkerilgen xanada qosımsha dawıs, shawqım bolmawı kerek. Auskultaciyada ókpeniń hámme jeri aldın bir tárepten, keyin ekinshi tárepten esitiledi. Úlken haywanlarda ókpeni auskultaciya qılǵanda haywannıń janına kelip, qoldı jelkesine qoyıp, haywannıń aldı yamasa arqa tárepine qarap turıladı. Mayda haywanlar arqa tárepten turıp, ókpeniń eki tárepi auskultaciya qılınadı.
Auskultaciya waqtında kókirek kletkası shártli túrde 3 ke bólinedi:
Kókirek kletkasınıń joqarı bòlegi - omırtqa paģanasınan maklok dòǹligi sızıǵınasha. Kókirek kletkasınıń orta bòlegi- maklok sızıǵın jelke kòkirek buwını sızıǵınasha. Kókirek kletkasınıń tómengi bòlegi - jelke-kókirek buwını sızıǵınan tómengi bòlegi.
Ókpeni auskultaciya etiw jawırın súyegi artınan, kókirek kletkasınıń orta bòleginen baslanadı. Onnan keyin joqarı hám tómengi bòlimler esitilip, kókirek kletkasınıń ekinshi tárepine òtiledi. Tek iyt hám jırtqısh haywanlarda ókpeni esitiw kókirek kletkasınıń tómengi arqa bòleginen baslanıp, keyin orta hám joqarı bòlimleri esitiledi. Ókpeniń qandayda bir jerin esitkende keminde 2-3 dem alıw hám shıǵarıwı esitilip, keyin fonendoskop jeri òzgertiriledi.
Ókpeden esitilip atırģan hámme dawıslar ekige bólinedi:
Tiykarǵı yamasa fiziologik dem alıw dawısları
Qosımsha yamasa patologik dem alıw dawısları.
Tiykarǵı yamasa fiziologik dawıslarģa bronxial hám vezikulyar dawıslar kiredi. Saw haywanlarda jawırın súyegi aldınan, kókirek kletkasınıń úlken broxnlar òtken jerinen fiziologik bronxial dawıs esitiledi. Bul dawıs jutqınshaqta payda bolıp, bronxlarģa hám tarqaladı. Sol sebepli bul dawıs vezikulyat dawıstan kúshlirek, laringial hám traxeal dawıslardan pàsrek esitiledi. Bul dawıs «H» háribin aytqanda payda bolatuǵın dawısqa qusas bolıp, kúshsiz, tómen hám turaqlı esitiledi (dem alǵanda hám shıǵarǵanda).
Jawırın súyegi artında jaylasqan ókpeniń basqa jaylarınan saw haywanlarda vezikulyar dawıs esitiledi. Bul dawıs jumsaq, kúshsiz bolıp, dem alģanda esitilip, dem shıǵarıwda esitilmeydi. Vezikulyar dawıs «f» háribin áste aytqanda shıǵatuģın dawısqa qusas boladı.
Esitilip atırģan vezikulyar dawıstıń kúshi hám xarakteri haywannıń túri, porodası, konstituciyası, jası, semizligi, kókirek kletkasınıń formasına baylanıslı. Qaramallarda vezikulyar dawıs kókirek kletkasınıń hámme jerinde jaqsı esitiledi. Atlarda hám túyelerde vezikulyar dawıs eń jaqsı jawırın súyegi artında esitilip, ol kúshsiz jumsaq hám názik boladı. Eń kúshli vezikulyar dawıs iyt hám pıshıqlarda esitiledi. Semirtiwge baģılģan haywanlarda, úlken shoshqalarda júni qalıń hám ósken haywanlarda vezikulyar dawıs normada júdá áste esitiledi. Arıq, kókirek qàpesi tar haywanlarda ol dawıs kúshli esitiledi. Vezikulyar dawıs jas haywanlarda úlken haywanlarģa salıstırǵanda kúshli esitiledi. Jumıs atqarǵanda, stress tásir etkende hám vezikulyar dawıs kúsheyedi.
Vezikulyar dawıstıń ózgeriwi- bul ózgeris ókpeniń bir tárepinde yamasa eki tárepinde, yamasa ayırım alınǵan ókpe bòleklerinde ushırasıwı múmkin. Bunda vezikulyar dawıstıń kúsheyiwi, tómenlewi yamasa ulıwma esitilmewi múmkin.
Vezikulyar dawıstıń kúsheyiwi halıqlaw waqtında, júrek qan-tamır keselliklerinde, anemiya waqtında, juqpalı awırıwlarda, záhárleniwlerde gúzetiledi. Bul waqıtlarda vezikulyar dawıs kúshli, qopal hám uzaģıraq esitiledi. Kataral hám irińli penvmoniyada, ókpe tuberkulyozı, isik hám gangrenasında vezikulyar dawıstıń kúsheyiwi ókpeniń ayırım jaylarında esitiledi.
Vezikulyar dawıstıń tómenlewi ókpe háreketiniń azayıwı, elastikliginiǹ tómenlewi, kòkirek boslıģında suyıqlıq toplanıwı nàtiyjesinde, teride muskul hám may qabatlarınıǹ qalıńlasıwı nátiyjesinde vezikulyar dawıstıń esitiliwi qıyınlasıwı nátiyjesinde gúzetiledi. Jaqsı rawajlanbaǵan buzaw hám qozılarda hám ókpeniń jaqsı háreket etpewi hám elastikliginiń tómenlewi nátiyjesinde vezikulyar dawıs tómen esitiledi. Bulardan basqa, ókpeniń alveolyar emfizema, atelektaz keselliklerinde hàm vezikulyar dawıs páseyedi. Vezikulyar dawıstıń tómenlewi dem alıw keńisliginiń qısqarıwı menen xarakterlenedi. Plevra boslıǵında suyıqlıq toplanǵanda (Ekssudativ, plevrit, gidrotaraks, gemotoraks), suyıqlıq dawısın jaman òtkizgenligi ushın vezikulyar dawıs tómen esitiledi.